Śluzowce należą do najniezwyklejszych organizmów. Nie są ani grzybami, ani zwierzętami

Spis treści:

1. Czym są śluzowce?
2. Jak wyglądają śluzowce?
3. Przedstawiciele śluzowców
4. Cykl rozwojowy śluzowca
5. Gdzie występują śluzowce?
6. Jak poruszają się śluzowce?
7. Czym żywią się śluzowce?

Są na świecie stworzenia, które wciąż nastręczają naukowcom wiele trudności w kwestii ich systematycznego ujęcia. Nie chodzi o kryptydy, których istnienie nigdy nie zostało potwierdzone. Chodzi o stworzenia, które każdy może zaobserwować na co dzień (choć należy podkreślić, że nie jest to łatwe). Śluzowce pojawiły się na Ziemi około 1,5 mld lat temu, a mimo to nadal nie wiemy, czym właściwie są. Ni to rośliny, ni to grzyby, ni to zwierzęta. We wszystkich królestwach wyodrębnianych we współczesnej nauce naprawdę trudno wskazać organizm, który skrywałby więcej tajemnic.

Czym są śluzowce?

Śluzowce łączą cechy grzybów, roślin i zwierząt, a to sprawia, że nie można jednoznacznie zaklasyfikować ich do żadnej z tych grup. Oznacza to, że mówimy tu o zupełnie odrębnej formie życia.

Dawniej, kiedy w świecie nauki funkcjonował podział na królestwa roślin i zwierząt, śluzowce i grzyby były zaliczane do pierwszej z wymienionych grup. Kiedy naukowcy wyodrębnili trzecie królestwo – grzybów – systematyka śluzowców została zmieniona.

Współczesny stan wiedzy naukowej pozwala badaczom klasyfikować je w domenie organizmów eukariotycznych, w taksonie Amoeboza, w podtypie Conosa. W wielu podręcznikach i publikacjach śluzowce wciąż wymieniane są jako klasa roślin zarodnikowych, jednak ze względu na występowanie u nich form ruchomych i odżywianie się poprzez fagocytozę, znacznie bliżej jest im do pierwotniaków, czyli protistów (wyjątek stanowią łańcuszkorośla i plazmodioforowce).

Jak wyglądają śluzowce?

Wygląd śluzowców zmienia się w czasie i zależy od tego, w jakim stadium znajdują się te organizmy. W tym miejscu należy wspomnieć, że cykl ich cykl rozwojowy jest dość skomplikowany. Całość można jednak uprościć do dwóch postaci życiowych – śluźni i zarodni.

Postać śluźni

Śluźnia, czyli postać wegetatywna, jest czymś w rodzaju galaretowatej masy. W tym stadium śluzowce czasami osiągają duże, a nawet ogromne rozmiary. Największa odnaleziona śluźnia miała powierzchnię około jednego metra kwadratowego, grubość jednego centymetra i ważyła 20 kilogramów.

Należy jednak podkreślić, że w większości przypadków śluźnia jest niewielka. Czasami bywa tak mała, że trudno ją zaobserwować. Co do ubarwienia, często bywa transparentna, jednak zdarza się, że przybiera intensywny kolor, np. pomarańczowy lub żółty. Na ubarwienie wpływa przede wszystkim dieta śluźni, więc nie można określić tej cechy jako charakterystycznej dla danego gatunku.

Postać zarodni

Śluzowiec w postaci zarodni wygląda inaczej. Jego wielkość waha się wówczas od 1 mm do kilkunastu centymetrów. Przyjmuje fantazyjny kształt, który zależy od typu zarodni. Pierwoszczowocnie mają formę wałeczka, siateczki lub listewki przyrośniętej do podłoża. Zarodnia wolna występuje pojedynczo lub w formie skupisk. Jest okryta własną ścianką. Zrosłozarodnie to natomiast grupa zarodni złączonych we wspólną całość (pokryta wspólną ścianką). Najczęściej mają formę sporych rozmiarów „poduszeczki”.

Czwartą formą są zarodnie właściwe. To najbardziej skomplikowana i złożona postać śluzowców, w której przyjmują różnorodne kształty, od kulistych, przez walcowate, aż po groniaste. Zdarzają się okazy, które wyglądem przypominają grzyby kapeluszowe, koralowce, gąbki lub kwiaty. Warto dodać, że niektóre zarodnie właściwe wznoszą się na trzonkach.

W postaci zarodni, zwłaszcza zarodni właściwej, te niezwykłe organizmy przybierają fantazyjne ubarwienie. Paleta kolorów jest niezwykle rozbudowana i obejmuje między innymi barwę białą, różne odcienie żółtej, czerwonej, pomarańczowej, różowej, niebieskiej, fioletowej, brązowej, a nawet srebrzystej.

Przedstawiciele śluzowców

Grupa śluzowców nie jest szczególnie rozbudowana. Zdaniem naukowców, na całym świecie występuje około tysiąca różnych gatunków tych organizmów. W Polsce wyszczególnia się ok. 250 różnych śluzowców. Poniżej wymieniamy i opisujemy kilka gatunków.

Wykwit piankowaty

Wykwit piankowaty, czyli Fuligo septica, jest jednym z najpospolitszych przedstawicieli tej grupy organizmów. Występuje na niemal całym globie (poza Antarktydą), w tym także w Polsce. Najczęściej można spotkać go w lasach.

Plazmodium ma średnicę od 3 do 15 cm i wzrasta na 1–2 cm. Zwykle przyjmuje wyrazistą żółtą barwę i ma piankowatą formę. W postaci wegetatywnej wykwit piankowaty jest spotykany od późnej wiosny do jesieni. Odżywia się bakteriami i substancjami organicznymi.

Physarum

Physarum wygląda inaczej niż wykwit piankowaty. Pod względem formy, plazmodium tego gatunku przypomina nieco grzyby. Ma rdzawą lub brudno-pomarańczową barwę.

Siatecznica okazała

Siatecznica okazała, czyli Brefeldia maxima, należy do największych śluzowców. To właśnie ten gatunek ustanowił rekord wielkości wśród odnalezionych i opisanych okazów (przypomnijmy, ogromna śluźnia ważyła 20 kg). Jej plazmodium jest bezkształtne i białe.

Cykl rozwojowy śluzowca

Śluzowce rozmnażają się, wytwarzając zarodniki. Te są uwalniane z dojrzałych zarodni i przenoszone przez wiatr, owady i inne zwierzęta. W sprzyjających warunkach, zarodniki przemierzają ogromne odległości. Niektóre mogą „zawędrować” nawet za ocean.

Z kiełkujących haploidalnych zarodników rozwijają się pełzaki, czyli miksameby, lub zaopatrzone w wicie pływaki, czyli miksmonady. Gdy formy te zleją się w pary, powstaje diploidalny pełzak – wczesna postać śluźni. Na dalszym etapie rozwoju śluźnia zaczyna rozrastać się. To konsekwencja odżywiania, ale nie tylko. Gdy jedna śluźnia spotyka drugą tego samego gatunku, łączy się z nią (śluźnia nie ma bariery w postaci sztywnej ściany komórkowej), tworząc w ten sposób większy organizm, nazywany komórczakiem. Nadal jest jedną komórką, ale zawiera wiele jąder komórkowych.

Po pewnym czasie śluźnia zaczyna przechodzić w postać zarodni. Najprawdopodobniej jest to spowodowane czynnikami stresującymi: zmianami w nasłonecznieniu, zmianą temperatury i niedoborem składników pokarmowych. Wówczas śluźnia przestaje się odżywiać i wpełza na podwyższenia, jak pnie, mchy czy gałęzie. Następnie przechodzi przemiany, w następstwie których powstają wypełnione zarodnikami zarodnie. Te najczęściej są oddzielone od podłoża.

Aby przetrwać w niesprzyjających warunkach, śluzowce przechodzą w stadium przetrwalnikowe, nazywane sklerotą. Wówczas śluźnia przestaje się ruszać i skupia się, żeby jej powierzchnia była możliwie najkorzystniejsza do objętości. Otacza się twardą warstwą korową, która izoluje ją od niekorzystnych czynników zewnętrznych. Gdy warunki zmieniają się na korzystne, ponownie przechodzi w stan aktywny.

Gdzie występują śluzowce?

Śluzowce są organizmami kosmopolitycznymi. Większość z nich występuje na całej planecie. Upodobały sobie dość specyficzne środowisko. Żeby mogły bytować i rozwijać się, muszą mieć dużo wilgoci, mało światła, dodatnią, ale niezbyt wysoką temperaturę i dostęp do składników odżywczych. W praktyce, śluzowce doskonale czują się w ściółce leśnej, na powalonych, butwiejących kłodach, na pniakach, w stertach gałęzi i na odchodach zwierząt, ale wyłącznie roślinożernych. Właściwym środowiskiem jest dla nich każde miejsce, gdzie gromadzi się materia organiczna i gdzie jest odpowiednio ciemno, wilgotno i chłodno.

Jak poruszają się śluzowce?

Choć trudno to zaobserwować, śluzowce poruszają się po podłożu. Tempo ich przemieszczania się jest jednak powolne. w ciągu godziny, te niezwykłe organizmy pokonują najwyżej pół centymetra. Zdolność poruszania śluzowce nabywają już we wczesnej formie życia – w fazie pełzaka. Później przechodzą w fazę ruchliwej śluźni, która przez kilka dni albo tygodni „wędruje” w poszukiwaniu dogodnych warunków, zostawiając za sobą charakterystyczne ślady.

Co ciekawe, śluzowce są doskonałymi nawigatorami. W warunkach laboratoryjnych wybierają najkrótszą możliwą drogę do pokarmu, nawet jeżeli wiąże się to z koniecznością pokonania skomplikowanych przeszkód terenowych.

Czym żywią się śluzowce?

Śluzowce szukają składników odżywczych w materii organicznej. W postaci śluźni wydzielają enzymy trawienne, które rozkładają ją do prostszych form pokarmowych. Ich pokarmem są bakterie, pierwotniaki, glony i maleńkie grzyby. Co ciekawe, w warunkach laboratoryjnych idealnym pokarmem dla śluzowców okazują się płatki owsiane.

Znaczenie śluzowców

Ze względu na swoje upodobania żywieniowe, śluzowce pełnią niezwykle pożyteczną rolę w środowisku. Razem z grzybami, odpowiadają za przyspieszenie rozkładu ściółki leśnej. Bez nich proces ten trwałby dziesiątki lat. Należy także wspomnieć, że jako jedyne organizmy są w stanie trawić chitynę.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.