Sekrety psiego umysłu i ciała, czyli ciekawostki o psach. Znasz je wszystkie?

Spis treści:

1. Związek trwający od kilkudziesięciu tysięcy lat
2. Pies postrzega świat inaczej niż człowiek
3. Psi umysł, czyli inteligencja, emocje i sny czworonogów
4. Sekrety psiego ciała

Zanim pies stał się nieodłącznym elementem ludzkiego życia, jego przodkowie przemierzali surowe krajobrazy epoki lodowcowej. Proces udomowienia, który dał początek tej niezwykłej międzygatunkowej przyjaźni, nie był jednorazowym aktem, lecz czymś w rodzaju długiej podróży ewolucyjnej.

Związek trwający od kilkudziesięciu tysięcy lat

Naukowcy szacują, że proces ten rozpoczął się 20000–40000 lat temu, choć dokładne miejsce i czas wciąż pozostają przedmiotem ożywionej debaty naukowej. Dominująca teoria wskazuje, że nie był to podbój, a pakt zawarty z korzyścią dla obu stron.

Odważniejsze i mniej płochliwe wilki zaczęły zbliżać się do ludzkich obozowisk, przyciągane resztkami pożywienia. Ludzie z kolei szybko dostrzegli korzyści płynące z obecności tych czujnych zwierząt. Stanowiły one żywy system wczesnego ostrzegania przed drapieżnikami i nieocenioną pomoc w polowaniach. Ten sojusz, oparty na wzajemnym zaufaniu i korzyściach, ukształtował nie tylko ewolucję psa, ale również wpłynął na rozwój ludzkich społeczeństw.

To właśnie ta pierwotna relacja partnerska, nie dominacja, wyjaśnia, dlaczego dzisiejsza więź z psem jest tak głęboka i instynktowna. Ślady tego wyjątkowego statusu odnajdujemy w starożytnych cywilizacjach. W Egipcie psy były czczone jako święte zwierzęta i strażnicy, a ich śmierć stanowiła ogromną stratę. Jak wskazują historyczne źródła, po odejściu psa właściciele golili brwi, smarowali włosy błotem i przez wiele dni głośno go opłakiwali. Wskazuje to, że już tysiące lat temu między ludźmi a psami występowała silna więź.

Pies postrzega świat inaczej niż człowiek

Mimo że zajmujemy tę samą przestrzeń, to świat widziany przez psa jest skrajnie odmienny od tego, który my widzimy. To, co dla nas pozostaje niewidoczne, niesłyszalne i niewyczuwalne, dla psa stanowi bogaty zestaw informacji, tworzący zupełnie inny obraz rzeczywistości.

Potęga psiego węchu

O ile dla nas, ludzi, głównym narzędziem poznawania świata są oczy, dla psa tę rolę spełnia nos. Zdolności węchowe tych zwierząt są tak zaawansowane, że pozwalają im „widzieć” otoczenie za pomocą zapachów. Ta unikatowa zdolność jest rezultatem niezwykłej anatomii psiego nosa.

Dowiedziono, że organ ten jest wyposażony w około 300 milionów receptorów węchowych. Dla porównania, ludzki nos ma ich zaledwie 5–6 milionów. Co więcej, część mózgu psa, która odpowiada za analizę zapachów, jest około 40-krotnie większa (proporcjonalnie do rozmiaru mózgu) niż u człowieka.

Nos zdrowego psa jest stale wilgotny, dzięki wydzielinie z gruczołów śluzowych. To pozwala skutecznie wyłapywać i „przyklejać” cząsteczki zapachowe. Powietrze wpadające do nozdrzy rozdziela się na dwa strumienie. Jeden trafia do płuc w celu oddychania, a drugi jest kierowany do specjalnej komory przeznaczonej wyłącznie do analizy zapachów. Dodatkowo, psy posiadają narząd lemieszowo-nosowy (organ Jacobsona), umieszczony w podniebieniu, który pozwala im wykrywać feromony i inne sygnały chemiczne, całkowicie niedostępne dla ludzkiej percepcji.

To wszystko sprawia, że psy potrafią skutecznie wykrywać materiały wybuchowe, narkotyki, a nawet subtelne zmiany chemiczne w ludzkim ciele, sygnalizujące choroby. Ich pamięć węchowa jest równie imponująca. Zwierzęta te potrafią zapamiętywać i rozróżniać około 600 tys. zapachów.

Symfonia niesłyszalnych dźwięków

Psi słuch jest równie wyspecjalizowany, co węch. Sympatyczne czworonogi słyszą w znacznie szerszym zakresie częstotliwości, sięgającym od 40 do 60000 Hz, co pozwala im odbierać ultradźwięki. To właśnie ta wrażliwość sprawia, że niektóre hałasy, jak choćby te, które powstają podczas burzy, mogą być dla nich fizycznie bolesne.

Równie imponująca jest ich zdolność do lokalizacji źródła dźwięku. Psy reagują niemal natychmiastowo. Zajmuje im to zaledwie 0,06 sekundy. Mało tego, potrafią usłyszeć odgłosy z czterokrotnie większej odległości niż człowiek. To zasługa niezwykłej anatomii. Każdym uchem steruje aż 18 precyzyjnych mięśni, co pozwala im poruszać małżowinami niezależnie od siebie i używać ich jak precyzyjnych „radarów”. Dla porównania, ludzkim uchem steruje zaledwie 6 mięśni.

Otoczenie widziane psimi oczami

Wzrok nie stanowi dominującego zmysłu psa, jednak należy podkreślić, że również jest doskonale przystosowany do jego potrzeb. Wbrew obiegowej opinii, psy nie widzą świata w czerni i bieli. Ich wzrok jest dichromatyczny. Oznacza to, że postrzegają barwy w ograniczonym spektrum, głównie w odcieniach koloru żółtego i niebieskiego. Mają natomiast trudności z odróżnieniem czerwieni od zieleni, bo w ich oczach nie ma czopków reagujących na fale długie.

Warto jednak wspomnieć, że psie oczy mają inne zalety. Dzięki umieszczonej za siatkówką błonie odblaskowej, czworonogi widzą znacznie lepiej w warunkach słabego oświetlenia. Ich wzrok jest także niezwykle wyczulony na ruch, co jest ewolucyjną spuścizną po drapieżnych przodkach. Człowiek stojący nieruchomo w oddali pozostaje dla psa niemal niewidoczny. Wystarczy jednak najmniejszy ruch, jak choćby machnięcie ręką, żeby wywołać natychmiastową reakcję.

Psi umysł, czyli inteligencja, emocje i sny czworonogów

Wewnętrzny świat psa jest równie fascynujący co jego zmysły. Badania naukowe coraz śmielej zaglądają w głąb psiego umysłu, odkrywając złożone życie emocjonalne, zaskakujące zdolności poznawcze i tajemnice, które kryją się w ich snach.

Psy odczuwają empatię

Z całą pewnością żaden opiekun psa nie ma najmniejszych wątpliwości, że jego ulubieniec jest prawdziwym mistrzem w odczytywaniu ludzkich emocji. Psiaki niezwykle uważnie obserwują mowę ludzkiego ciała, mimikę i ton głosu. Badania przeprowadzone z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego wykazały, że obszary w korze skroniowej psów reagują na nacechowane emocjonalnie ludzkie dźwięki, takie jak śmiech czy płacz, w sposób podobny do ludzkiego mózgu. Kiedy opiekun jest smutny lub płacze, w psim organizmie zachodzą mierzalne zmiany fizjologiczne – wzrasta stężenie kortyzolu, a akcja serca przyspiesza.

Mało tego, badania dowodzą, że psy nie tylko biernie reagują na nasz smutek, ale aktywnie starają się nas pocieszyć. W tym celu są w stanie pokonać nawet fizyczne przeszkody, byle tylko dotrzeć do cierpiącego opiekuna. Choć wciąż trwa debata, czy jest to prawdziwa empatia, czy raczej „zarażanie emocjonalne” (czyli instynktowne przejmowanie nastroju), nie ulega wątpliwości, że więź ta ma głębokie podłoże biologiczne. Nasz stan emocjonalny dosłownie zmienia chemię ciała naszego psa.

W krainie psich snów

Chyba każdy psi opiekun zauważył, że jego pupil od czasu do czasu przebiera łapami, porusza wargami lub cicho popiskuje podczas snu. To oznaka, że w psiej głowie właśnie odbywa się senna projekcja.

Podobnie jak ludzie, psy przechodzą przez fazę snu REM, podczas której mózg jest aktywny i najczęściej pojawiają się marzenia senne. Naukowcy sugerują, że treść tych snów jest odzwierciedleniem ich codziennych doświadczeń. Śnią więc o tym, co znają, kochają i czego się boją.

Co ciekawe, istnieje przypuszczenie, że rasy psów mogą mieć wpływ na tematykę sennych marzeń. Pies myśliwski może częściej śnić o tropieniu zwierzyny, podczas gdy pies pasterski o zagadnieniu owiec. Psy mogą również doświadczać koszmarów sennych, zwłaszcza jeżeli w ich życiu pojawiły się stresujące lub traumatyczne wydarzenia.

Zdolności poznawcze psów

Naukowcy są zdania, że przeciętny pies reprezentuje poziom intelektualny porównywalny do dwuletniego dziecka. Czworonogi są w stanie zrozumieć od 150 do 250 słów, poleceń i gestów. Fakt ten potwierdza ich zdolność do nauki. Co więcej, psy dysponują podstawowymi umiejętnościami matematycznymi. Potrafią liczyć (najczęściej do czterech) i są w stanie wychwytywać proste błędy. Dla przykładu, gdy w misce znajduje się mniej smakołyków niż się spodziewały, dostrzegą to.

Abstrakcyjna koncepcja czasu pozostaje dla nich niezrozumiała, jednak ich życie reguluje precyzyjny wewnętrzny zegar biologiczny. Potrafią przewidzieć pory karmienia, spacerów czy powrotu właściciela z pracy. Najprawdopodobniej jest to zasługą obserwacji codziennych rutyn.

Sekrety psiego ciała

Ludzkie ciało ma wiele unikatowych cech, jak choćby niepowtarzalny odcisk palca lub wzór siatkówki. Warto wspomnieć, że także psiaki mają swój „biometryczny dowód osobisty”. Mowa o odcisku nosa, gdzie układ bruzd i zmarszczek jest tak samo unikatowy, jak ludzkie linie papilarne. W niektórych krajach, jak choćby w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Korei Południowej, odciski nosa są oficjalnie używane do identyfikacji czworonogów.

W powszechnej opinii funkcjonuje przekonanie, według którego psy nie pocą się. To prawda, ale tylko częściowo. U psów głównym mechanizmem termoregulacji jest dyszenie. Jednak na opuszkach łap mają gruczoły potowe podobne do ludzkich. Należy jednak podkreślić, że chronią one jedynie przegrzaniem lokalnym i nie służą do chłodzenia całego organizmu.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.