Podziemne rzeki to prawdziwe cuda natury. Skrywają unikatowe skarby przyrody

Spis treści:

1. Magia chemii i fizyki, czyli złożony proces powstawania podziemnych rzek
2. Rozwój podziemnych rzek to proces wieloetapowy
3. Unikatowe środowisko dla unikatowej przyrody
4. Natura rozsiała swoje cuda po całym świecie

Mówiąc o podziemnej rzece, na myśli trzeba mieć ciek płynący pod powierzchnią ziemi. W tym miejscu należy zaznaczyć, że takie twory mogą mieć pochodzenie zarówno naturalne, jak i antropogeniczne. Te stworzone przez człowieka służą przede wszystkim celom gospodarczym, przemysłowym, rolniczym i retencyjnym i mimo że stanowią prawdziwy popis inżynieryjny, to prawdziwym cudem są ich naturalne odpowiedniki.

Magia chemii i fizyki, czyli złożony proces powstawania podziemnych rzek

Podziemne rzeki powstają w następstwie złożonych procesów hydrologicznych i geologicznych. Te są nierozerwalnie związane ze zjawiskami krasowymi.

Rola procesów krasowych

Gdy mowa o krasowieniu, na myśli trzeba mieć proces rozpuszczania skał – wapieni, dolomitów, soli kamiennych i gipsów – przez wody powierzchniowe i podziemne. Kluczową rolę odgrywa tu dwutlenek węgla. Rozpuszczony w wodzie, tworzy kwas węglowy, który wchodzi w reakcję ze składnikami skał i w ten sposób doprowadza do ich rozpuszczenia. Powstaje wówczas kwaśny węglan wapnia, który łatwo rozpuszcza się w wodzie i dalej rozprasza się w postaci roztworu.

Wsiąkając w istniejące szczeliny i pęknięcia w skałach, woda drąży je i rozpuszcza, w ten sposób powiększając sieć podziemnych kanałów. Zachodzą tu zatem dwa procesy – erozja chemiczna, w następstwie której skała zostaje rozpuszczona i odprowadzona w postaci roztworu, i erozja mechaniczna, czyli obejmująca usuwanie cząstek skał, żłobienie dna koryta i eworsję (pogłębianie odcinków dna w następstwie ruchu wirowego wody obciążonej materiałem okruchowym).

Rozwój podziemnych rzek to proces wieloetapowy

W jaki sposób proste szczeliny przekształcają się w złożone jaskinie, tworzące równie skomplikowane systemy rzeczne? To długotrwały i dynamiczny proces. Początkowo woda poszerza istniejące szczeliny, tworząc w ten sposób system odwodnienia podziemnego.

Wraz z rozwojem systemu krasowego, objętość kanałów (korytarzy jaskiniowych) może przekroczyć ilość dopływającej wody. W rezultacie powstają puste przestrzenie i rozległe jaskinie, w których woda „wybiera” najbardziej dogodne ścieżki przepływu. W ten sposób powstają koryta rzeczne.

Etapy rozwoju rzek podziemnych

Biorąc pod uwagę cykliczność i dynamikę procesów krasowych, rozwój podziemnych rzek należy dzielić na trzy etapy.

• etap szczelinowy – to początkowy etap, na którym dominującą rolę odgrywają procesy erozji szczelin w masywie skalnym. Formują się wówczas główne ciągi przyszłych korytarzy jaskiniowych.
• etap przepływowy – to stadium, w którym woda aktywnie kształtuje jaskinie. W korytarzach tworzą się różnorodne formy jaskiniowe, jak kotły eworsyjne, kaskady, progi i rampy.
• etap akumulacyjny – w miejscach, w których rzeka płynie wolniej, dochodzi do gromadzenia osadów, które tworzą namuliska. Powstają kręte meandry i rozlewiska w formie jeziorek. W najwyższych i najsuchszych partiach jaskini gromadzą się osady nacieków wapiennych, które zaczynają tworzyć charakterystyczne formacje: stalaktyty, stalagmity i stalagnaty.

Unikatowe środowisko dla unikatowej przyrody

Podziemne rzeki i związane z nimi jaskinie tworzą unikatowe ekosystemy, w których żyją gatunki fauny i flory, przystosowane do występujących tam specyficznych warunków – stałej temperatury, braku światła czy ograniczonej dostępności pożywienia. Wymieniając organizmy, które zamieszkują te środowiska, należy wskazać na:

• stygobionty – organizmy wodne żyjące wyłącznie w środowiskach podziemnych, do których zaliczane są niektóre skorupiaki z rodzaju Niphargus i Proasellus,
• troglobionty – organizmy lądowe, które całe swoje życie spędzają w jaskiniach, do których zaliczane są m.in. pająki jaskiniowe i niektóre owady,
• stygokseny i troglokseny – organizmy okresowo pojawiające się w jaskiniach, które jednak nie spędzają tam całego cyklu życiowego. Do tej grupy zaliczają się m.in. nietoperze.

Natura rozsiała swoje cuda po całym świecie

Podziemne rzeki występują na całym świecie. Wszędzie przybierają różnorodne formy i odgrywają unikatową rolę w środowisku naturalnym. Najbardziej znana w Polsce płynie w Jaskini Wielkiej Śnieżnej, najdłuższej i najgłębszej jaskini w Polsce.

Mówimy tu o złożonym systemie rzecznym. Licznie nagromadzone tam cieki łączą się w niższych partiach w ciągi wodne, doprowadzające wodę aż do końcowych syfonów. To niezwykłe dzieło natury charakteryzuje się krystalicznie czystą wodą i bogactwem unikatowych formacji naciekowych. Bez wątpienia jest jednym z najbardziej imponujących zjawisk hydrologicznych w polskich górach.

Wymieniając przykłady podziemnych rzek na świecie, należy wskazać na następujące twory:

• Puerto Pricesa na Filipinach – rozciąga się na długości 8,2 km i z systemu jaskiń wapiennych uchodzi do Morza Południowochińskiego. Wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO;
• podziemna rzeka San José w Hiszpanii – płynie w kompleksie Grutas de San José. Jest jedną z niewielu żeglownych rzek podziemnych w Europie. Mierzy 2750 m długości;
• Sac Actun w Meksyku – podziemny system rzeczny na półwyspie Jukatan, tworzący największy podwodny system jaskiń na świecie.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.