Nie tylko lawa i dym. Co naprawdę skrywają najpotężniejsze wulkany świata?

Spis treści:

1. Od czego zależy typ erupcji?
2. Jak powstają wulkany?
3. Gdzie znajdują się aktywne wulkany?
4. Największa erupcja w historii

Ogniste wulkany wyrzucają roztopioną skałę, gorący popiół i gazy od momentu uformowania się Ziemi miliardy lat temu. Wulkany są geologicznymi architektami naszej planety. Stworzyły ponad 80 procent powierzchni Ziemi, stanowiąc fundament, który pozwolił rozkwitać życiu. Ich eksplozje tworzą zarówno góry, jak i kratery. Rzeki lawy rozlewają się po surowych krajobrazach.

Z biegiem czasu czynniki atmosferyczne rozkładają te wulkaniczne skały, uwalniając składniki odżywcze z ich kamiennych więzień i tworząc niezwykle żyzne gleby, które pozwoliły cywilizacjom rozkwitać. Wulkany występują na każdym kontynencie, nawet na Antarktydzie. Około 1500 wulkanów jest dziś uznawanych za potencjalnie aktywne. Wulkany znajdują się również w Polsce.

Od czego zależy typ erupcji?

Jednak każdy wulkan jest inny. Niektóre wybuchają gwałtownie, jak erupcja Mount St. Helens, inne natomiast „bekają” rzekami lawy w tzw. erupcji efuzywnej. Różnice te wynikają z chemii napędzającej aktywność magmy.

Erupcje efuzywne występują częściej, gdy magma jest mniej lepka, czyli bardziej płynna, co pozwala gazom się ulatniać, a magmie spływać po zboczach wulkanu. Z kolei erupcje eksplozywne zachodzą wtedy, gdy lepka magma zatrzymuje gazy, powodując wzrost ciśnienia, które ostatecznie prowadzi do gwałtownego wybuchu.

Jak powstają wulkany?

Większość wulkanów na świecie powstaje wzdłuż granic płyt tektonicznych. Gdy płyty tektoniczne się zderzają, jedna z nich często zanurza się pod drugą, tworząc strefę subdukcji. W miarę jak zanurzający się fragment pogrąża się w głąb planety, rosną temperatura i ciśnienie, co powoduje uwolnienie wody ze skał i tworzenie magmy.

Innym sposobem ich powstawania jest tzw. wulkanizm plam gorąca, czyli aktywność magmowa w środku płyty tektonicznej. Tak właśnie powstał łańcuch wulkaniczny Hawajów. Wulkany występują w różnych kształtach i rozmiarach. Niektóre, jak wulkany szczelinowe, nie tworzą stożków, lecz wybuchają wzdłuż rozległych pól wulkanicznych.

Wulkany złożone lub stratowulkany, ze swoimi wysokimi szczytami i prostymi zboczami, często robią duże wrażenie wizualne. Przykład: japońska góra Fudżi. Stożki żużlowe tworzą się z kawałków lawy zwanych żużlem, które gromadzą się wokół krateru. Z kolei wulkany tarczowe, jak Mauna Kea, tworzą łagodne kopuły z rozlewającej się lawy.

Gdzie znajdują się aktywne wulkany?

Około 75 procent aktywnych wulkanów znajduje się wokół pierścienia ognia – łuku wulkanicznego w kształcie podkowy o długości 40 000 km. Wulkany tego pierścienia nie są jednak geologicznie połączone. Erupcja wulkanu w Indonezji nie wpływa na aktywność wulkanu w USA, np. Yellowstone. Erupcje wulkaniczne stanowią wiele zagrożeń, poza samą lawą. Należy ewakuować się, gdy jest to konieczne. Najgroźniejsze są przepływy piroklastyczne – lawiny gorących skał, popiołu i gazów, jak te z erupcji Wezuwiusza.

Lahary, czyli błotne spływy wulkaniczne, mogą zsunąć się po zboczach, grzebiąc całe miasta. Popiół wulkaniczny, składający się z ostrych fragmentów skał, również jest niebezpieczny. Wulkany dają sygnały zbliżającej się erupcji, takie jak trzęsienia ziemi czy emisje gazów. Ale nie da się dokładnie przewidzieć, kiedy nastąpi wybuch.

Największa erupcja w historii

Najbardziej śmiercionośna erupcja miała miejsce w 1815 roku, gdy wybuchła góra Tambora w Indonezji. Powstała wtedy ogromna kaldera i słup popiołu sięgnął 45 km wysokości. Erupcja zabiła 10 tysięcy osób bezpośrednio, a kolejnych 82 tysiące zginęło z głodu i chorób, które nastały po tzw. „roku bez lata”.

Źródło: National Geographic