Morskie Oko – perła Tatr i jej niezwykła historia

Spis treści:

1. Historia własności Morskiego Oka
2. Pomiary i batymetria
3. Zasilanie i odpływ wód
4. Otoczenie i schronisko nad Morskim Okiem
5. Przyroda Morskiego Oka
6. Morskie Oko w kulturze i legendach

Morskie Oko jest jeziorem pochodzenia polodowcowego o charakterze karowo-morenowym. Wypełnia wydrążoną przez lodowce misę skalną, zwaną Kotłem Morskiego Oka. Jezioro ma owalny kształt, choć zaburzają go stożki usypiskowe u wylotu większych żlebów, takich jak Marchwiczny, Żabi czy Szeroki Żleb. Od południa jezioro otaczają masywne stożki piargowe, częściowo porośnięte kosodrzewiną, określane łącznie mianem Wielkiego Piargu.

Dno Morskiego Oka jest zróżnicowane – przy brzegach zalegają głazy, niżej których występuje żwir i piasek. Poniżej 40 metrów znajduje się gruba na około kilkadziesiąt centymetrów warstwa ciemnego mułu z fragmentami roślinnymi i zwierzęcymi.

Woda w Morskim Oku jest przejrzysta na 11–14 metrów. Ma zieloną barwę (IV stopień w skali Forela-Ulego) i występują tu wyraźnie oddzielone warstwy wody zróżnicowane pod względem temperatury, tzw. termokliny.

Historia własności Morskiego Oka

Morskie Oko to nie tylko najpiękniejsze jezioro Tatr, ale także miejsce o burzliwej historii. Pierwsze wzmianki o nim pojawiły się już w XVI wieku, a od XVII stulecia zaczęto regulować prawa do użytkowania jego otoczenia. W 1824 roku jezioro przeszło w ręce prywatne, a następnie stało się własnością Władysława Zamoyskiego. To właśnie on odegrał kluczową rolę w słynnym sporze granicznym z Węgrami, który rozstrzygnięto w 1902 r. na korzyść Galicji. Dzięki drodze Oswalda Balzera i pobudowaniu schroniska, Morskie Oko stało się ważnym celem turystów. Od 1933 r. jezioro należy do państwa polskiego.

„Morskie Oko” jest tłumaczeniem z języka niemieckiego (Meeraugen), a wcześniej używana przez górali nazwa to Biały Staw. Inne historyczne określenia jeziora to Rybie Jezioro czy Rybi Staw.

Pomiary i batymetria

Morskie Oko to jedno z najlepiej poznanych jezior Tatr – jego pomiary prowadzone są od końca XVIII wieku. Pierwsze dane z 1787 r. wskazywały powierzchnię 32,02 ha, ale z czasem wyniki ulegały korektom. W 1879 r. Eugeniusz Klemens Dziewulski stworzył pierwszy plan batymetryczny, szacując powierzchnię na 30 ha i głębokość na 49,5 m. Kolejne badania z początku XX wieku oraz pomiary Wojskowego Instytutu Geograficznego z 1934 r. wykazały, że jezioro ma 34,93 ha i 50,8 m głębokości.

Najnowsze analizy, wykorzystujące echosondy, precyzują obecne wymiary: powierzchnia to około 32,6–32,8 ha, a maksymalna głębokość 50,4–51,8 m. Choć dawniej uważano je za największe jezioro Tatr, obecnie wiadomo, że ustępuje pod względem powierzchni Wielkiemu Stawowi w Dolinie Pięciu Stawów Polskich – różnica wynosi około 1,5 ha.

Zobacz też: Czy Morskie Oko przestanie zamarzać?

Zasilanie i odpływ wód

Morskie Oko zasilają dwa stałe potoki – Czarnostawiański oraz Mnichowy. Pierwszy potok spływa kaskadami Czarnostawiańskiej Siklawy, natomiast drugi tworzy Dwoistą Siklawę. Do Morskiego Oka wpływają także cieki okresowe, m.in. z Szerokiego i Marchwicznego Żlebu.

Z jeziora wypływa Rybi Potok, który następnie rozlewa w kilka Rybich Stawków, takich jak Małe Morskie Oko, Żabie Oko oraz Małe Żabie Oko. Morskie Oko należy do nielicznych tatrzańskich jezior naturalnie zarybionych, zamieszkiwanych przez pstrągi, a dawniej również lipienie i troć wędrowną. Istnieją również historyczne wzmianki o obecności głowacza pręgopłetwego.

Otoczenie i schronisko nad Morskim Okiem

Od strony północy jezioro zamyka morena, na której stoi schronisko PTTK im. Stanisława Staszica. Budynek położony jest na wysokości 1405 m n.p.m. i jest jednym z najstarszych i najpiękniejszych schronisk w Tatrach. Obecne schronisko oraz stare, które pierwotnie było wozownią z 1890 r., są uznane za zabytki. Spod schroniska łatwo dostać się na szlaki prowadzące m.in. na Rysy, Szpiglasową Przełęcz oraz na Mięguszowiecką Przełęcz pod Chłopkiem.

Powyżej Morskiego Oka, w kierunku południowym, znajduje się Czarny Staw pod Rysami, czyli drugie duże jezioro ulokowane w Dolinie Rybiego Potoku.

Przyroda Morskiego Oka

Wokół jeziora rozciągają się gęste zarośla kosodrzewiny, wśród których wyrastają okazałe limby. Na brzegach spotkać można wiele rzadkich w Polsce gatunków roślin, takich jak podejźrzon rutolistny, wełnianeczka alpejska, turzyca Lachenala, tojad kosmaty, turzyca skąpokwiatowa, bylica skalna, jastrzębiec włosisty, gnidosz Hacqueta, zimoziół północny czy świetlik bezostny.

W wodach jeziora rozwijają się glony i rośliny naczyniowe, stanowiące podstawę planktonu zwierzęcego. Typowymi mieszkańcami są drobne skorupiaki – widłonogi, oczliki i rozwielitki. Przy brzegach powstają podwodne łąki, m.in. z rdestnicą Berchtolda. Dzięki naturalnemu zarybieniu akwen wyróżnia się na tle innych tatrzańskich jezior – jest siedliskiem pstrągów i kilku innych gatunków ryb.

Morskie Oko w kulturze i legendach

Morskie Oko od wieków pobudzało wyobraźnię i stało się przedmiotem wielu podań. Jedna z najbardziej znanych legend mówi o podziemnym połączeniu jeziora z Morzem Adriatyckim. Rzekomo świadczyły o tym przedmioty wyławiane z jego głębin, które miały pochodzić z zatopionych statków.

Niezwykły krajobraz jeziora inspirował także artystów. Malowali je m.in. Walery Eljasz-Radzikowski i Leon Wyczółkowski, a poeci, tacy jak Teofil Lenartowicz, Wincenty Pol, Adam Asnyk czy Kazimierz Przerwa-Tetmajer, poświęcali mu wiersze pełne zachwytu. Tatry i samo jezioro pojawiały się również w twórczości muzyków, np. Zygmunta Noskowskiego.

Morskie Oko stało się też symbolem patriotyzmu: po wygranym procesie granicznym Władysława Zamoyskiego śpiewano o nim na melodię Mazurka Dąbrowskiego. Dziś, obok bogatej tradycji literackiej i legend, jezioro cieszy się także międzynarodowym uznaniem – w 2014 roku „The Wall Street Journal” zaliczył je do pięciu najpiękniejszych akwenów świata.

Nasza autorka

Marzena Wardyn-Kobus

Autorka tekstów z pogranicza przyrody, kultury i podróży. W serwisie tworzy artykuły popularnonaukowe o otaczającym nas świecie, łącząc rzetelną wiedzę z przystępnym językiem i dbałością o szczegóły. Socjolożka z wykształcenia, od ponad dekady związana z marketingiem internetowym. Zawodowo od lat zgłębia tajniki SEO oraz storytellingu opartego na rzetelnych źródłach. Pisze, by zachęcać innych do uważnego kontaktu z przyrodą – nawet tą najbliższą, tuż za domem. Kaszubka mieszkająca na Kujawach, zakochana w górskich szlakach i leśnych bezdrożach. Jej przydomowy ogródek to strefa zrównoważonego eksperymentowania – dąży do tego, by uprawiać rośliny ekologicznie, z szacunkiem dla natury. Wolne chwile spędza z książką, wędrując po lesie lub tworząc makramy.