Ludzie lasu – nasi bliscy krewni, orangutany, są zagrożeni wyginięciem. Czy zdążymy uratować ten gatunek?

Spis treści:

1. Talerze samców dominujących
2. Mądry jak orangutan
3. Rabunkowa eksploatacja siedlisk orangutanów

Orangutan – Pongo abelii, Pongo pygmaeus –w języku malajskim oznacza „człowiek lasu”. W nizinnych lasach, w których żyją, orangutany prowadzą samotne życie. Żywią się dzikimi owocami, takimi jak liczi, mangostany i figi, termitami, jajami oraz piją wodę z dziupli drzew. Budują gniazda na drzewach, aby spać w nocy i odpoczywać w ciągu dnia.

Talerze samców dominujących

Orangutany mają wyjątkowo długie ręce, rozstaw ich ramion dochodzi do 225 cm. Za to ich nogi są krótkie, co wskazuje na sposób przemieszczania się. Charakterystyczne dla orangutanów długie włosy są zazwyczaj barwy miedzianej, wręcz czerwonej, rzadziej brązowej. Samice osiągają długość ciała dochodzącą do 85 cm, ważą od 30-45 kg. Samce są zdecydowanie większe. Mogą mierzyć nawet metr, a niektóre osobniki ważą ponad 80 kg.

Występują dwa rodzaje samców (tzw. bimorfizm). Te dominujące posiadają talerze policzkowe, czyli rodzaj dyskowatych skórnych tworów. Natomiast samce niższej rangi mają gładkie twarze. Samce dominujące obejmują w posiadanie rozległe rewiry, po czym charakterystycznym głosem oznaczają posiadany teren i przyzywają samice, które zajmują na ich terenie własne, odrębne rewiry. Mają monopol na dostęp do samic ze swojego rewiru, jednak z uwagi na brak zorganizowanego stada i rozproszenie terytorialne osobników, monopol ten jest często naruszany.

Ciąża u orangutanów trwa 260–270 dni, rodzi się z reguły jedno młode o masie urodzeniowej 1200–1600 g. Dla porównania, ciąża u człowieka trwa 280 dni, a średnia masa urodzeniowa dziecka to około 3 kg. Matki-orangutany opiekują się potomstwem bardzo długo, przez 6, a nawet 8 lat. Młode osobniki osiągają dojrzałość płciową w wieku 10-12 lat. Samice rodzą jedno młode co około 3–5 lat, więc odbudowa populacji tych gatunków może trwać bardzo długo.

W stanie dzikim małpy te dożywają wieku 35–40 lat. W niewoli, gdzie nie grozi im niebezpieczeństwo, mogą żyć ponad 60 lat.

Mądry jak orangutan

Podobnie jak inne małpy człekokształtne orangutany są bezsprzecznie bardzo inteligentnymi zwierzętami. W połowie lat 90. XX wieku odkryto, że w jednej z populacji orangutanów osobniki regularnie posługują się narzędziami przy zdobywaniu pożywienia – odkrycia takiego dokonała wcześniej w latach 60. Jane Goodall, badając szympansy.

Orangutany są bardzo łagodnymi małpami i charakteryzują się przyjaznym nastawieniem. Znane są przypadki, że dzikie orangutany odwiedzają prowadzone przez ludzi ośrodki adaptacyjne dla osieroconych orangutanów, nawiązując z małymi kontakt i prawdopodobnie pomagając im w powrocie do życia w naturze.

Ludzie dzielą około 96% swojego DNA z orangutanami. Linia ewolucyjna orangutanów oddzieliła się od linii, z której wywodzą się ludzie, goryle i szympansy, około 12 milionów lat temu. Niektóre badania porównujące cechy fizyczne, a nie tylko genetyczne, sugerowały nawet, że niektóre linie ewolucyjne orangutanów mogą być bliższe wczesnym homininom niż linie szympansów.

Wyróżniamy orangutany borneańskie, sumatrzańskie i odkryte w 2017 roku orangutany tapanuli. Borneańskie i sumatrzańskie różnią się nieco wyglądem i zachowaniem. Oba gatunki mają kudłate, czerwonawe futro, ale orangutany sumatrzańskie mają dłuższe włosy na twarzy. Orangutany sumatrzańskie mają podobno bliższe więzi społeczne niż ich kuzyni z Borneo. Orangutany borneańskie częściej schodzą z drzew, aby poruszać się po ziemi.

Oba gatunki doświadczyły gwałtownego spadku populacji. Sto lat temu populacja orangutanów liczyła prawdopodobnie ponad 230 000 osobników, ale obecnie populacja orangutanów borneańskich szacowana jest na około 104 700 osobników (gatunek zagrożony) na podstawie zaktualizowanego zasięgu geograficznego, a populacja orangutanów sumatrzańskich na około 7500 osobników (gatunek krytycznie zagrożony). Populacja tapanuli to zaledwie 800 osobników.

Rabunkowa eksploatacja siedlisk orangutanów

Tak mała populacja jest wynikiem rabunkowej eksploatacji naturalnych siedlisk tych mądrych zwierząt. Drzewa szybko znikają pod piłą łańcuchową, aby zrobić miejsce dla plantacji palm olejowych i innych gospodarstw rolniczych. Nielegalne wylesianie na obszarach chronionych i niezrównoważone wylesianie na terenach koncesji, gdzie żyją orangutany, pozostaje głównym zagrożeniem dla ich przetrwania. Obecnie ponad 50% orangutanów żyje poza obszarami chronionymi, w lasach zarządzanych przez firmy.

Poza tym orangutany są celem dla myśliwych. Są duże, powolne i zwykle zabijane są w odwecie, gdy przenoszą się na tereny rolnicze i niszczą uprawy. Dzieje się tak zazwyczaj wtedy, gdy orangutany nie mogą znaleźć pożywienia w lesie.

Najczęściej poluje się na samice. Gdy złapie się je z potomstwem, młode często zatrzymuje się jako zwierzęta domowe. Handel zwierzętami domowymi stanowi poważny problem. Uważa się, że na każdego orangutana, który trafia na Tajwan, w trakcie transportu ginie od 3 do 5 dodatkowych zwierząt. Niedawne egzekwowanie prawa na Tajwanie ograniczyło import orangutanów, ale handel tymi zwierzętami pozostaje zagrożeniem w Indonezji, gdzie nadal istnieje popyt na orangutany. W Kalimantan (indonezyjska część Borneo) istnieje również handel czaszkami orangutanów.

W ten sposób niszczy się zwierzęta, które z natury są „ogrodnikami” lasu. Orangutany odgrywając istotną rolę w rozprzestrzenianiu nasion w swoich siedliskach. Żyją w lasach tropikalnych i preferują lasy w dolinach rzecznych i na terenach zalewowych swoich wysp. Wraz z rosnącą presją ze strony człowieka orangutany są coraz bardziej zagrożone wyginięciem.

Nasza autorka

Ewelina Zambrzycka-Kościelnicka

Dziennikarka i redaktorka zajmująca się tematyką popularnonaukową. Pisze przede wszystkim o eksploracji kosmosu, astronomii i historii. Związana z Centrum Badań Kosmicznych PAN oraz magazynami portali Gazeta.pl i Wp.pl. Ambasadorka Śląskiego Festiwalu Nauki. Współautorka książek „Człowiek istota kosmiczna”, „Kosmiczne wyzwania” i „Odważ się robić wielkie rzeczy”.