Lemury i ich niezwykłe życie: zwyczaje, dieta i ochrona

Spis treści:

1. Charakterystyka lemurów
2. Gdzie występują lemury?

Lemury to wyjątkowe ssaki naczelne należące do rodziny lemurowatych (Lemuridae) w rzędzie naczelnych (Primates), podrzędu lemurowych (Strepsirrhini). Rodzina ta obejmuje kilka rodzajów, z których każdy charakteryzuje się odmiennymi cechami morfologicznymi, behawioralnymi i ekologicznymi. Do współczesnych przedstawicieli należą m.in.:

• Hapalemur – popularnie nazywane maki, obejmujące gatunki drobnych lemurów preferujących życie w wilgotnych lasach tropikalnych, z wyraźnym rozwojem kończyn tylnych i uzębieniem przystosowanym do spożywania bambusa.
• Prolemur – reprezentowany wyłącznie przez prolemura szerokonosego (Prolemur simus), gatunek zagrożony wyginięciem, zamieszkujący niewielkie obszary wschodniego Madagaskaru, który wyróżnia się szerokim pyskiem i nieco większą masą ciała w porównaniu do innych lemurowatych.
• Lemur – obejmuje jedynego współczesnego przedstawiciela, czyli lemura kattę (Lemur catta), który jest najbardziej znanym i rozpoznawalnym gatunkiem wśród wszystkich lemurów, często prezentowanym w ogrodach zoologicznych na całym świecie.
• Eulemur – tzw. lemuria, obejmujące kilka gatunków średnich lemurów o różnorodnym ubarwieniu futra. Gatunki te zamieszkują zarówno lasy wilgotne, jak i suche tereny Madagaskaru.
• Varecia – wari, wyróżniający się dużym ciałem, puszystym ogonem oraz intensywnym kontrastem ubarwienia, preferujący życie w koronach drzew tropikalnych lasów deszczowych.

Lemury mają bogatą historię taksonomiczną i są przedmiotem licznych badań naukowych, szczególnie w kontekście zachowań społecznych, adaptacji do środowiska oraz interakcji z innymi gatunkami naczelnych. Wszystkie gatunki lemurowatych są objęte konwencją CITES (tzw. konwencją waszyngtońską), co świadczy o ich szczególnej wartości w przyrodzie oraz o konieczności monitorowania populacji zarówno w środowisku naturalnym, jak i w warunkach hodowlanych. Co ciekawe, lemury to jedyne ssaki naczelne, które potrafią spowolnić swoje procesy życiowe.

Charakterystyka lemurów

Lemury to niewielkie ssaki, których masa ciała i długość zależą od gatunku. Najbardziej rozpoznawalnym i najczęściej prezentowanym w ogrodach zoologicznych gatunkiem jest lemur katta (Lemur catta), znany z charakterystycznego popielatego futra i długiego ogona ozdobionego czarno-białymi pierścieniami. Długość ciała lemura katta wynosi 39–46 cm, a długość ogona 56–63 cm. Masa ciała średnio to 2,2 kg, choć w zależności od osobnika może się wahać nieco w górę lub w dół.

Ogon lemurów pełni kilka funkcji: pomaga w zachowaniu równowagi podczas wspinaczki i skoków, służy do komunikacji wizualnej w grupie, a w przypadku lemura katta jest także elementem sygnalizacji społecznej wśród członków stada. Futro lemurów jest puszyste i miękkie, często kontrastowo ubarwione, co ułatwia rozpoznawanie poszczególnych osobników. Uszy są małe i zaostrzone, a oczy duże i skierowane do przodu, co zapewnia doskonałą percepcję wzrokową, szczególnie przy słabym oświetleniu w lasach Madagaskaru.

Kończyny tylne lemurów są dłuższe od przednich, co umożliwia wykonywanie długich skoków oraz sprawne wspinanie się po gałęziach drzew. Palce dłoni i stóp są przeciwstawne, co zapewnia znakomitą zdolność chwytania gałęzi i manipulowania pożywieniem. Wszystkie gatunki mają charakterystyczny grzebień zębowy w żuchwie, który służy do pielęgnacji futra i oczyszczania pożywienia.

Zwierzęta te prowadzą zarówno życie nadrzewne, jak i naziemne, zależnie od gatunku. Lemury katta kochają słońce, prowadzą dzienny tryb życia i tworzą grupy społeczne liczące do 20 osobników. W grupach utrzymywane są hierarchie, a komunikacja odbywa się za pomocą dźwięków, sygnałów zapachowych i gestów. Zachowania społeczne obejmują także okresy godowe, opiekę nad młodymi oraz współpracę przy zdobywaniu pożywienia.

Pożywienie lemurów

Dieta lemurów opiera się głównie na owocach, które są ich podstawowym źródłem energii. W menu znajdują się także liście, młode pędy i nasiona, a u niektórych gatunków również kwiaty. Lemur katta okazjonalnie zjada drobne bezkręgowce, co świadczy o jego elastyczności żywieniowej. Tak różnorodny jadłospis pozwala lemurom przetrwać w odmiennych środowiskach – od bujnych lasów tropikalnych po suche, otwarte tereny Madagaskaru.

Rozmnażanie i opieka nad młodymi

Rozród lemurów odbywa się zwykle raz w roku, w porze deszczowej, kiedy dostęp do pożywienia jest największy. Ciąża trwa około 4,5 miesiąca. Samica rodzi zazwyczaj 1–2 młode, rzadziej trzy.

Noworodki w pierwszych tygodniach życia przyczepiają się do futra na brzuchu matki, a później przenoszą się na jej grzbiet. Tak podróżują, aż nabiorą sprawności pozwalającej im samodzielnie poruszać się wraz z grupą. Młode są bardzo podatne na zagrożenia – nawet 30–50% z nich nie przeżywa pierwszego roku. W warunkach hodowlanych lemury żyją znacznie dłużej niż w naturze, a rekordziści dożywają nawet 25 lat.

Gdzie występują lemury?

Naturalnym środowiskiem lemurów jest wyspa Madagaskar oraz pobliskie wyspy Komorów. Na Madagaskarze lemury zasiedlają różnorodne ekosystemy – od suchych lasów liściastych i terenów skalistych po wilgotne lasy tropikalne. Każdy gatunek wykazuje preferencje środowiskowe, które decydują o jego rozmieszczeniu i trybie życia.

Niektóre populacje lemurów katta potrafią korzystać z naturalnych jaskiń i skalnych szczelin jako kryjówek. Stanowią one bezpieczne miejsca noclegowe i ochronę przed drapieżnikami, a także naturalne schronienia w trakcie upałów.

Lemury są zwierzętami endemicznymi Madagaskaru, co oznacza, że nie występują naturalnie w żadnym innym miejscu na świecie. Ich obecność w innych krajach, w tym w Polsce, jest możliwa jedynie w ogrodach zoologicznych i instytucjach naukowych zajmujących się ochroną gatunków egzotycznych.

Zobacz też: Chcesz pomóc lemurom? Jedź na Madagaskar!

Lemury w polskich ogrodach zoologicznych

W Polsce lemury można spotkać w wielu ogrodach zoologicznych, w tym we Wrocławiu, Warszawie, Poznaniu czy Gdańsku. Najczęściej prezentowanym gatunkiem jest lemur katta, który dzięki charakterystycznemu wyglądowi i aktywnemu trybowi życia przyciąga uwagę odwiedzających. W ogrodach zoologicznych lemury mają zapewnione warunki zbliżone do naturalnych – przestronne wybiegi, liczne gałęzie i kryjówki, a ich dieta składa się z owoców, liści i specjalnych preparatów wzbogacających.

Obecność lemurów w polskich zoo pełni nie tylko funkcję edukacyjną, ale również ochronną. Dzięki programom hodowlanym można zachować genetyczną różnorodność gatunku i wspierać działania ochrony ex situ. Odwiedzający mają szansę obserwować zachowania społeczne zwierząt, poznawać ich zwyczaje oraz zrozumieć potrzebę ochrony środowiska naturalnego Madagaskaru.

Nasza autorka

Marzena Wardyn-Kobus

Autorka tekstów z pogranicza przyrody, kultury i podróży. W serwisie tworzy artykuły popularnonaukowe o otaczającym nas świecie, łącząc rzetelną wiedzę z przystępnym językiem i dbałością o szczegóły. Socjolożka z wykształcenia, od ponad dekady związana z marketingiem internetowym. Zawodowo od lat zgłębia tajniki SEO oraz storytellingu opartego na rzetelnych źródłach. Pisze, by zachęcać innych do uważnego kontaktu z przyrodą – nawet tą najbliższą, tuż za domem. Kaszubka mieszkająca na Kujawach, zakochana w górskich szlakach i leśnych bezdrożach. Jej przydomowy ogródek to strefa zrównoważonego eksperymentowania – dąży do tego, by uprawiać rośliny ekologicznie, z szacunkiem dla natury. Wolne chwile spędza z książką, wędrując po lesie lub tworząc makramy.