To piękny ptak. Jego obecność jednak nie zawsze przynosi korzyści środowisku

Spis treści:

1. Jak rozpoznać kormorana czarnego?
2. Obywatel świata
3. Społeczny typ
4. Doskonały pływak i sprawny lotnik
5. Jak kormoran czarny wpływa na środowisko?

Dla każdego miłośnika dzikiej przyrody kormoran czarny jest niezwykle wdzięcznym obiektem obserwacji. Ten duży ptak prezentuje się wyjątkowo majestatycznie właściwie w każdych okolicznościach – w trakcie lotu, podczas polowania i gdy stoi nieruchomo z rozpostartymi skrzydłami. W Polsce pojawił się ponad sto lat temu. Początkowo występował nielicznie, ale dzięki działaniom ochronnym dziś można go spotkać w wielu miejscach.

Jak rozpoznać kormorana czarnego?

W locie łatwo pomylić go z gęsią, ale podczas obserwacji z bliska znikają wszelkie wątpliwości co do przynależności gatunkowej podziwianego zwierzęcia. Kormoran czarny (Phalacrocorax carbo) to duży ptak, którego charakterystycznymi cechami są ciemne pióra i hakowato zakończony, jasny dziób. Ma dość długą szyję, którą prostuje podczas lotu i nurkowania, i całkiem okazały ogon.

Dorosłe osobniki mierzą od 80 do 100 cm długości i osiągają masę od 1,6 do 3,6 kg. Jeszcze bardziej imponująca jest rozpiętość skrzydeł, która zamyka się w przedziale od 130 do 160 cm.

Zarówno samce, jak i samice, mają czarne pióra z metalicznym połyskiem. Naga skóra otaczająca dziób jest żółta. W szacie godowej pojawiają się białe policzki i biała plama na udzie, a na głowie ptaka wyrasta charakterystyczny czub.

Obywatel świata

Na gatunek Phalacrocorax carbo składa się sześć podgatunków, które zamieszkują niemal cały świat. Niemal, bo nie można spotkać ich tylko w Ameryce Południowej i na Antarktydzie. Rozmieszczenie geograficzne tych ptaków przedstawia się następująco:

• carbo carbo – kormoran zwyczajny zasiedla północne wybrzeża Skandynawii, Islandii i Francji. Jest też obecny na Wyspach Brytyjskich (gdzie okazjonalnie pojawia się także w głębi lądu), Półwyspie Kolskim, południowo-zachodnim wybrzeżu Grenlandii i północno-wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej;
• carbo sinensis – kormoran czarny kontynentalny występuje jako ptak lęgowy na Wyspach Brytyjskich. Jest też obecny na obszarze od Francji, przez Szwajcarię aż po północne Włochy. Idąc dalej na wschód, jego zasięg obejmuje wszystkie europejskie kraje (w tym także Polskę). Jest też obecny na Dalekim Wschodzie Rosji, w Chinach i Indiach;
• carbo maroccanus – kormoran białogardły żyje w północno-zachodniej części Afryki;
• carbo novaehollandiae – kormoran australijski zamieszkuje Australię, Tasmanię, Nową Zelandię i Wyspy Charham. Od jakiegoś czasu jest też obecny w Nowej Kaledonii i na Wyspach Salomona;
• carbo hanedae – ten podgatunek jest charakterystyczny dla Japonii;
• carbo lucidus – kormoran białoszyi upodobał sobie południową, wschodnią i południowo-zachodnią Afrykę.

W jakim środowisku żyją kormorany czarne?

Kormorany czarne upodobały sobie zarówno słone, jak i słodkie zbiorniki wodne. Jeżeli akwen jest odpowiednio duży i zasobny w ryby, istnieje duża szansa, że pojawią się tam kolonie tych ptaków. Można je spotkać także na morskich wybrzeżach i wzdłuż brzegów dużych rzek.

Kormoran w Polsce

W naszym kraju przedstawicieli tego gatunku można spotkać na terenach nizinnych. Kormorany czarne są nielicznymi ptakami lęgowymi. Tylko lokalnie występują w licznych populacjach. Obszary, na których występują najliczniej, to:

• Pojezierze Mazurskie,
• Pomorze,
• Zalew Wiślany,
• Zalew Szczeciński,
• Dolny bieg i rozlewiska Wisły.

Warto wspomnieć, że P. carbo sinensis nie jest jedynym występującym u nas podgatunkiem. Zimą w Polsce pojawiają się także przedstawiciele podgatunku P. carbo carbo. Podczas gdy podgatunek kontynentalny jest u nas ptakiem lęgowym, który jesienią odlatuje na zimowiska, to ptaki z podgatunku atlantyckiego pojawiają się u nas późną jesienią i odlatują wczesną wiosną.

Społeczny typ

Kormorany czarne są społecznymi ptakami. Gniazdują w koloniach, które najczęściej składają się z kilkudziesięciu osobników, ale nie jest to regułą. Zdarza się, że przedstawiciele tego gatunku tworzą ogromne, kilkutysięczne skupiska.

Kolonie najczęściej zakładane są na drzewach. Kormorany czarne najlepiej czują się na gatunkach iglastych, nie gardzą też drzewami liściastymi. Upodobały sobie wyspy i przylegające do wód lasy. Niezbyt często zdarza się, że gniazdują w trzcinowiskach lub na ziemi. Gniazdo kormorana czarnego ma formę dużej platformy. Ptaki budują schronienia z gałęzi i wyścielają je trawami lub innym materiałem roślinnym.

Doskonały pływak i sprawny lotnik

Nogi kormorana czarnego są przesunięte ku tyłowi, a palce łączy błona pławna. Te cechy zapewniają im sprawność poruszania się w środowisku wodnym. Kormorany pływają niezwykle sprawnie, zanurzając głęboko ciało i zadzierając wysoko szyję i głowę. Co ciekawe, mimo że gruczoł kuprowy jest dobrze rozwinięty u przedstawicieli tego gatunku, ich pióra nasiąkają wodą. To sprawia, że ptaki muszą suszyć okrywę, co jest jednym z ich najcharakterystyczniejszych zachowań. W tym celu kormoran czarny wychodzi na brzeg, przysiada na skale lub palu, rozpościera szeroko skrzydła i trzyma je nieruchomo, „łapiąc” wiatr i promienie słoneczne.

Dlaczego pióra kormorana nie są wodoodporne? Ta cecha jest wynikiem naturalnego przystosowania do nurkowania. Nasiąknięte pióra zmniejszają wyporność i w ten sposób ułatwiają zanurzenie.

Kormorany czarne są sprawne nie tylko w wodzie, ale i w powietrzu. Podczas migracji najczęściej latają w kluczu, ułożonym na kształt litery V. Zdarza się też, że tworzą długie, proste szeregi. Na krótszych dystansach i podczas lokalnych przelotów najczęściej latają w nieregularnych grupach. W locie przyjmują „gęsią” sylwetkę – przypominającą krzyż, z wyciągniętą szyją i ogonem.

Mistrz łowów

Po co kormorany czarne nurkują? W celu zdobycia pożywienia. Gdy ptak zlokalizuje zdobycz, dosłownie daje nura. Pod wodą porusza się przy pomocy silnych nóg i ogona, który pełni funkcję steru. Zanurza się na głębokość do 10 metrów, ale najczęściej nie zapuszcza się głębiej niż na metr. Pod wodą pozostaje ponad minutę.

Na uwagę zasługuje strategia łowiecka tych ptaków. Gdy ryb jest pod dostatkiem, kormorany czarne polują samotnie, jednak gdy zdobycz jest mocno rozproszona, łączą się w grupy. Wówczas poszczególne osobniki współpracują ze sobą, by zagonić zdobycz na płyciznę lub pod powierzchnię wody, gdzie staje się łatwiejszym łupem.

Jak kormoran czarny wpływa na środowisko?

Dorosłe osobniki spożywają do 800 g ryb dziennie. To czyni je skutecznymi regulatorami populacji ryb, ale ich obecność w środowisku wodnym ma także ciemną stronę. Po pierwsze, duże kolonie mogą łatwo doprowadzić do zubożenia niektórych gatunków ryb. Po drugie, tam, gdzie występują kolonie kormoranów czarnych, dochodzi do zaniku roślinności i pogorszenia jakości wody. Dlaczego? Ze względu na specyficzny skład guana tych ptaków.

Odchody kormorana czarnego są bogate w związki azotu i sole mineralne, które mocno zakwaszają i zasalają glebę. W rezultacie roślinność, w tym drzewa, obumiera. Charakterystycznym widokiem, który pozostawiają po sobie kolonie, są wystające z ziemi „kikuty”, które kiedyś były drzewami. Przypomina to nieco krajobraz po pożarze.

Nie jest też tajemnicą, że duże kolonie mają negatywny wpływ na jakość wody w obszarze, na którym rezydują. Zdaniem naukowców z Zakładu Ekologii Mikroorganizmów Uniwersytetu Warszawskiego, skażenie odchodami kormoranów czarnych jest drugim (obok ścieków komunalnych) największym czynnikiem zanieczyszczenia jeziora Śniardwy.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.