Pierwsza udomowiona kaczka potrafi zaskoczyć – jedno oko czujne, reszta… śpi!

Spis treści:

1. Kaczka krzyżówka – jaki to ptak?
2. Gdzie występuje krzyżówka?
3. Co je krzyżówka?
4. Czy krzyżówki migrują?
5. Jak krzyżówka śpi?
6. Lusterka i blaszki – czym są?
7. Zagrożenia i ochrona krzyżówki

Krzyżówka zwyczajna to nie tylko kolorowy ptak, ale i gatunek o niezwykłych zmysłach. Żyje blisko ludzi – w miastach, parkach i nad wodą. To jedna z pierwszych kaczek udomowionych przez człowieka. Potrafi zjeść mysz, żabę, a nawet innego ptaka. Dzięki snu półkulowemu śpi i czuwa jednocześnie. Jej wyjątkowa plastyczność ekologiczna pozwala doskonale odnaleźć się w świecie ludzi. Choć wygląda niepozornie – ma w zanadrzu więcej, niż nam się wydaje.

Kaczka krzyżówka – jaki to ptak?

Krzyżówka zwyczajna to gatunek wodno-błotny. Samiec i samica mają wyraźny dymorfizm płciowy, co pozwala je rozróżnić. Już wczesną zimą samiec wygląda kolorowo – ma zieloną, lśniącą głowę i czekoladową pierś, samica zaś – maskujący beż z ciemnymi plamkami, przypominający korę drzewa.

Na wiosnę, po złożeniu jaj przez samice, kaczor opuszcza partnerkę, rozpoczyna okres pierzenia (wymiany piór) lub szuka innej partnerki. Po tym czasie, zwykle latem, samce upodabniają się wyglądem do samic. Wtedy można je odróżnić m.in. po jasnożółtym dziobie – samica ma ciemnopomarańczowy.

Gdzie występuje krzyżówka?

Krzyżówka to najliczniejszy i najszerzej rozpowszechniony gatunek kaczki na świecie. Należy do ponad 140 gatunków dzikich kaczek i jest uznawana za jednego z pierwszych udomowionych ptaków. Dziś występuje na wszystkich kontynentach, z wyjątkiem Antarktydy, zamieszkując obszar ok. 127 milionów km². Za jej ojczyznę uważa się Azję Południowo-Wschodnią – ewolucyjne centrum pochodzenia. Do innych regionów świata, takich jak np. Afryka, Ameryka Południowa czy Australia, krzyżówka została zawleczona przez człowieka.

Dlaczego krzyżówka wybrała miasta?

Dzięki synantropizacji i dużej plastyczności ekologicznej, krzyżówki zaczęły zasiedlać miasta już na początku XX w., m.in. w Wielkiej Brytanii. W Polsce pierwsze przypadki zaobserwowano w latach 40. i 50. XX w. Jednym z pierwszych parków, gdzie krzyżówka zamieszkała były Łazienki Królewskie w Warszawie. Badania z Lublina wykazały, że w dużych miastach (powyżej 100 tys. mieszkańców), zimuje nawet ok. 855 tys. krzyżówek, a ich liczba rośnie wskutek mroźnych zim. Świadczy to o tym, że ptak ten potrafi skutecznie zaadaptować się do warunków miejskich, nawet zimą.

Co je krzyżówka?

Krzyżówka to oportunistka pokarmowa – zje zarówno żołędzia, jak i ślimaka. Choć w jej diecie przeważają rośliny, nie pogardzi też żabami, owadami, rybami, gryzoniami czy jajami innych ptaków. Wszystko zależy od dostępności pokarmu. W 2017 roku w Rumunii zaobserwowano grupę krzyżówek polujących nawet na małe ptaki, m.in. pliszki żółte i pleszki. To dowód na ich niezwykłą wszystkożerność.

Czy krzyżówki migrują?

Krzyżówka to gatunek częściowo migrujący – część osobników odlatuje na zimowiska, a część jest osiadła. Jesienna wędrówka trwa od końca sierpnia do grudnia, a wiosenna – od końca stycznia do końca kwietnia. Podczas przelotów ptaki zatrzymują się głównie nad wodą: przy stawach, rzekach czy zbiornikach.

Krzyżówki z północy Polski zimują m.in. w Europie Zachodniej, a z południa – w rejonie Morza Śródziemnego. Z kolei do naszego kraju, zwłaszcza zimą, przylatują osobniki z krajów bałtyckich i Rosji. Część ptaków jednak pozostaje u nas przez cały rok.

Jak krzyżówka śpi?

Krzyżówki potrafią spać tylko jedną półkulą mózgu, podczas gdy druga pozostaje aktywna. To tzw. sen jednopółkulowy – pozwala im odpoczywać, nie tracąc czujności wobec drapieżników i innych zagrożeń. Badania opublikowane w czasopiśmie „Nature” potwierdzają, że różne części mózgu kręgowców mogą spać niezależnie. Jak zauważa Jerome Siegiel, badacz snu z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles, każde zwierzę wykształciło własny sposób równoważenia potrzeby snu z koniecznością zapewnienia sobie bezpieczeństwa.

Lusterka i blaszki – czym są?

Krzyżówka ma na skrzydłach charakterystyczne, granatowo-niebieskie plamy, tzw. lusterka – najbardziej widoczne podczas lotu ptaka. Elementy te ułatwiają rozpoznanie gatunku.

Krzyżówka należy do rzędu blaszkodziobych – ptaków wodno-błotnych, których dzioby wyposażone są w specjalne blaszki filtracyjne. Gdy kaczka żeruje nad wodą, zanurza głowę, często unosząc ogon niczym wędkarski spławik. Następnie pobiera roślinę z dna, a dzięki blaszkom oddziela pokarm od wody.

Zagrożenia i ochrona krzyżówki

Głównym zagrożeniem dla krzyżówki jest utrata naturalnych siedlisk, ale również presja łowiecka i zanieczyszczenia wód ołowiem, pochodzącym z amunicji śrutowej. W Polsce gatunek ten znajduje się na liście tzw. „pechowej trzynastki” – ptaków łownych. Na ten gatunek kaczki można polować od 1 września do 31 grudnia. Według danych, co roku odstrzeliwuje się w Polsce ok. 100 tys. kaczek, a w całej UE – nawet 4,5 miliona. Wiele ptaków ulega też zatruciu ołowiem, który dostaje się do wód i bywa połykany.

Ochrona krzyżówek wymaga nie tylko ograniczenia polowań, lecz także edukacji społecznej. Pomagają w tym również działania praktyczne, takie jak montaż wysp i budek lęgowych oraz zabezpieczanie niebezpiecznych miejsc, np. przy drogach.

Źródła:

• OTOP
• jestemnaptak.pl
• „Zobacz ptaka”, J. Karczewski (jako źródło inspiracji)