Amazonia – największy las deszczowy świata i jego tajemnice

Spis treści:

1. Gdzie leży Amazonia?
2. Klimat Amazonii
3. Ekosystem Amazonii – piętrowa dżungla
4. Zwierzęta niezwykłego świata
5. Rośliny Amazonii
6. Amazonia – ciekawostki, które zadziwiają
7. Zagrożenia dla Amazonii i jej przyszłość

Amazonia to jedno z najbardziej fascynujących i jednocześnie najbardziej zagrożonych miejsc na Ziemi. W tym zielonym sercu naszej planety wciąż odkrywa się nieznane gatunki roślin i zwierząt, ale działalność człowieka sprawia, że ten unikalny ekosystem coraz szybciej znika. Dowiedz się, dlaczego Amazonia ma znaczenie nie tylko dla lokalnych społeczności, lecz także dla całego świata.

id="1"Gdzie leży Amazonia?

Amazonia to rozległy region geograficzny położony w dorzeczu Amazonki. Jest ulokowana na terenie dziewięciu krajów Ameryki Południowej: Brazylii, Peru, Kolumbii, Wenezueli, Ekwadoru, Boliwii, Gujany, Surinamu i Gujany Francuskiej. To obszar o ogromnym znaczeniu dla klimatu, bioróżnorodności i cywilizacji całego świata. Obejmuje aż 7 milionów km², z czego około 5,5 miliona km² porasta las deszczowy – tzw. selwa. Większość amazońskiego lasu deszczowego leży na terytorium Brazylii (około 60% tej zielonej krainy).

Amazonia nie bez powodu bywa nazywana zielonymi płucami Ziemi. To właśnie ten region odpowiada za produkcję znaczącej części tlenu oraz pochłanianie ogromnych ilości dwutlenku węgla, co czyni go kluczowym regulatorem globalnego klimatu.

Klimat Amazonii

Amazonia znajduje się w strefie klimatu równikowego wilgotnego, charakteryzującego się wysoką temperaturą przez cały rok i obfitymi opadami deszczu. Średnie roczne temperatury wahają się między 24 a 27°C. Nie występują tu klasyczne pory roku – zamiast tego klimat kształtują naprzemiennie suchsze i bardziej wilgotne miesiące, zależne od lokalizacji w obrębie dorzecza Amazonki. Największe nasilenie opadów przypada zazwyczaj na miesiące od grudnia do maja.

Stała wilgotność powietrza i wysoka temperatura tworzą idealne warunki dla bujnej roślinności i ogromnej różnorodności biologicznej. Klimat Amazonii ma też znaczenie globalne – wpływa na obieg wody i temperaturę w skali całej planety. Zakłócenia w jego funkcjonowaniu, np. przez wylesianie lub zmiany klimatu, mogą mieć skutki odczuwalne także poza Ameryką Południową – m.in. w postaci susz, powodzi czy zmian w cyrkulacji atmosferycznej.

Ekosystem Amazonii – piętrowa dżungla

Lasy Amazonii tworzą wyjątkowy, piętrowy ekosystem. Najwyższe partie zajmują korony drzew sięgających nawet 60 metrów. W ich obrębie żyją duże ptaki (takie jak harpia wielka) i owady zdolne do życia na znacznych wysokościach. Niżej rozciąga się warstwa średnich drzew, gdzie dominują liany, epifity (np. orchidee i bromelie) oraz setki gatunków ptaków i ssaków.

Najniższe piętro – poszycie – to królestwo owadów, grzybów i detrytusów. Dociera tu mniej niż 1% światła słonecznego, dlatego roślinność jest skąpa, a życie opiera się głównie na rozkładzie materii organicznej. Całość stanowi jeden z najbardziej złożonych i stabilnych systemów ekologicznych na świecie.

Zwierzęta niezwykłego świata

Amazonia to prawdziwy raj dla miłośników przyrody. Występuje tu ponad 400 gatunków ssaków, około 1300 gatunków ptaków, blisko 400 gatunków gadów oraz tysiące bezkręgowców. Zwierzęta, które zamieszkują Amazonię to bardzo szeroki temat, ale warto wspomnieć kilka jej najbardziej znanych przedstawicieli: jaguara, kapibarę, małpy (w tym charakterystyczną tamarynę cesarską), leniwce, barwne amazońskie ptaki (w tym tukany i papugi). Oprócz tego Amazonia jest domem dla niezliczonych gatunków owadów, w tym motyli, termitów i mrówek, których kolonie liczą nawet milion osobników. Niedawno w Amazonii odkryto przepiękną żabę w niebieskie paski.

id="3"Rośliny Amazonii

Roślinność Amazonii zachwyca różnorodnością. Lasy te są domem dla dziesiątek tysięcy gatunków roślin naczyniowych, z których wiele występuje tylko w tym regionie. W zależności od piętra lasu rośliny przybierają różne formy – od potężnych drzew górujących nad sklepieniem po epifity zwisające z gałęzi i drobne paprocie pokrywające ściółkę. Najsłynniejsze rośliny Amazonii to drzewo kapokowe, liczne gatunki palm, wiktoria amazońska czy kauczukowiec brazylijski.

Rośliny Amazonii wykorzystywane są w tradycyjnej medycynie i stanowią źródło badań nad lekami. Szacuje się, że mniej niż 10% z nich zostało dokładnie przebadanych pod kątem właściwości farmakologicznych.

Amazonia – ciekawostki, które zadziwiają

Amazonia kryje w sobie wiele tajemnic. Oto kilka fascynujących faktów:

• Niektóre rdzenne plemiona Amazonii nie miały dotąd kontaktu z cywilizacją. Żyją według dawnych zasad, korzystając z darów lasu i kierując się rytmem natury.
• Amazonka ma ponad 1100 dopływów.
• Las produkuje własne deszcze – dzięki transpiracji roślin i parowaniu wody powstaje unikalny mikroklimat.
• Gleba Amazonii jest uboga w składniki odżywcze – roślinność utrzymuje się dzięki zamkniętemu obiegowi materii organicznej.
• Liczba pożarów w Amazonii w 2019 roku wzrosła aż o 84% w porównaniu z rokiem poprzednim. To skutek wypalania lasów pod pastwiska i uprawy.

Zagrożenia dla Amazonii i jej przyszłość

Choć Amazonia wydaje się wieczna i niezniszczalna, jest dziś jednym z najbardziej zagrożonych ekosystemów świata. Wycinka drzew, wypalanie lasów, wydobywanie surowców i zmiany klimatyczne prowadzą do degradacji tego unikalnego środowiska. Susze, jak ta z 2005 roku, pokazują, że las nie jest odporny na ekstremalne zmiany pogodowe – według naukowców, może zapaść się ekologicznie, prowadząc do nieodwracalnej przemiany Amazonii w sawannę.

WWF ostrzega, że punkt krytyczny może zostać osiągnięty już w najbliższych dekadach, jeśli tempo deforestacji nie zostanie zahamowane. Amazonia to jedno z najważniejszych miejsc na Ziemi – zarówno pod względem przyrodniczym, jak i klimatycznym. Jej ogrom, różnorodność biologiczna oraz znaczenie dla planety są trudne do przecenienia. To kluczowy regulator klimatu całej planety. Nieoceniony dostawca tlenu, który dodatkowo pochłania olbrzymie ilości CO₂. Zniszczenie Amazonii miałoby dramatyczne skutki globalne: zmniejszenie bioróżnorodności, wzrost temperatur, załamanie się ekosystemów i niedobory wody. Dlatego obrona Amazonii to obowiązek nie tylko Brazylii czy krajów regionu, ale całej społeczności międzynarodowej.

Źródło: National Geographic Polska

Nasza ekspertka

Marzena Wardyn-Kobus

Autorka tekstów z pogranicza przyrody, kultury i podróży. W serwisie tworzy artykuły popularnonaukowe o otaczającym nas świecie, łącząc rzetelną wiedzę z przystępnym językiem i dbałością o szczegóły.

Socjolożka z wykształcenia, od ponad dekady związana z marketingiem internetowym. Zawodowo od lat zgłębia tajniki SEO oraz storytellingu opartego na rzetelnych źródłach. Pisze, by zachęcać innych do uważnego kontaktu z przyrodą – nawet tą najbliższą, tuż za domem.

Kaszubka mieszkająca na Kujawach, zakochana w górskich szlakach i leśnych bezdrożach. Jej przydomowy ogródek to strefa zrównoważonego eksperymentowania – dąży do tego, by uprawiać rośliny ekologicznie, z szacunkiem dla natury. Wolne chwile spędza z książką, wędrując po lesie lub tworząc makramy.