Trzy dni, które odmienią myślenie o nauce. Eksperyment jako narzędzie poznania

Czy można zmierzyć prędkość dźwięku, zrozumieć pszczelą nawigację lub „rozmowy” drzew? Kiedy rzeczywistość przerasta nasze narzędzia poznawcze, sięgamy po eksperyment.

Eksperyment to wdrożenie ciekawości. Pomocny zwłaszcza wtedy, gdy rzeczywisty obiekt naszej ciekawości jest za daleki, za duży, za mały, za szybki albo nie wiadomo, czym jest ani czy w ogóle jest

Eksperyment pozwala zajrzeć tam, gdzie nie sięga wzrok, i zrozumieć zjawiska, których istnienia czasem tylko się domyślamy. To właśnie on porządkuje chaos niepewności, dając nam szansę na rozpoznanie, nazwanie i przetestowanie tego, co jeszcze niewiadome. W czasach niepewności, zmian klimatycznych i rewolucji technologicznych, eksperymentowanie staje się nie tylko wyzwaniem, ale i koniecznością. Jak podkreśla prof. Koziołek, „eksperymentujemy nie tylko z ciekawości, ale i z przezorności. (…) Eksperymentujemy, żeby niepotrzebnie nie ryzykować.”

W dniach 6–8 grudnia Międzynarodowe Centrum Kongresowe w Katowicach stanie się przestrzenią dla rozmaitych eksperymentów. Rozegra się tam prawdziwe naukowe widowisko. Ponad 25 scen, kilkaset stanowisk pokazowych, ponad 2000 naukowców i popularyzatorów nauki z całego świata – skala wydarzenia mówi sama za siebie. To już dziewiąta edycja Festiwalu, który co roku przyciąga tysiące uczestników i uznawany jest za jedno z największych popularnonaukowych wydarzeń w Europie.

Psychologia, która zadaje trudne pytania

Jednym z punktów programu tegorocznego Śląskiego Festiwalu Nauki Katowice będzie bez wątpienia widowisko otwarcia – spektakl „EXPERYMENT” w reżyserii Piotra Jankowskiego. Inspirowany eksperymentem więziennym prof. Philipa Zimbardo, stawia pytania, które nie dają łatwych odpowiedzi: co powoduje, że zwykli ludzie zaczynają zachowywać się w niezwykły sposób? Jak anonimowość wpływa na nasze zachowanie? Gdzie leżą granice badań i kiedy eksperyment staje się nieetyczny? Spektakl będzie nie tylko doświadczeniem artystycznym, ale też impulsem do głębokiej refleksji – po jego zakończeniu odbędzie się dyskusja zatytułowana „Granice pewności – do czego jesteśmy zdolni?”.

Te wątki będą kontynuowane w zupełnie nowej przestrzeni Festiwalu – Laboratorium Psychologicznym. W jego programie znalazło się ponad dziesięć eksperymentów dotyczących m.in. wpływu wyglądu na samoocenę, fizjologicznych objawów stresu, działania uwagi czy społecznych uwarunkowań naszych wyborów. Uczestnicy będą mogli nie tylko obserwować przebieg badań, ale też wziąć w nich udział i przyjrzeć się z bliska, jak funkcjonują podstawowe procesy poznawcze. To także okazja, by poznać zasady rzetelnego eksperymentowania i wyzwania, z jakimi mierzą się badacze.

Nowe wymiary nauki

W tegorocznej edycji pojawią się nowości, które wykraczają poza klasyczne rozumienie popularyzacji nauki. Jedną z nich będzie strefa science fiction – przestrzeń spekulacji, inspiracji i krytycznego namysłu nad tym, dokąd zmierza świat. Spotkania z pisarzami – Rafałem Kosikiem, Michałem Cetnarowskim czy Magdaleną Salik – przeplatać się będą z premierą książki zawierającej niepublikowane rozmowy ze Stanisławem Lemem, koncertem muzyki z gry „The Invincible” oraz debatami o przyszłości miast i cyberbezpieczeństwie. Tu przyszłość spotyka się z nauką, a spekulacja przestaje być jedynie domeną fantastyki.

Z kolei strefa filmowa – kolejna nowość tegorocznej edycji – udowodni, że kino nie istnieje bez eksperymentu. Będzie można porozmawiać z twórcami nominowanymi do Oscara, obejrzeć filmy i wziąć udział w debatach o języku kina, AI w filmie i przyszłości tego medium. Wszystko to zostało zorganizowane we współpracy ze Szkołą Filmową Uniwersytetu Śląskiego im. Krzysztofa Kieślowskiego.

Podczas Festiwalu będzie można też odwiedzić strefę badań profilaktycznych, by wykonać proste badania i sprawdzić podstawowe parametry życiowe. Wspólne eksperymentowanie będzie się również toczyć w strefie rodzinnej i strefie seniorów – to przestrzenie zaprojektowane z myślą o budowaniu międzypokoleniowego dialogu wokół nauki i poznawania świata.

Aż siedem głównych obszarów wiedzy – od kultury fizycznej (po raz pierwszy!), przez medycynę, nauki ścisłe, humanistyczne, techniczne, po sztukę i przyrodę – sprawi, że każdy znajdzie tu miejsce dla siebie.

Wiedza z różnych perspektyw

Nie każdy eksperyment musi odbywać się w laboratorium – czasem wystarczy rozmowa. Taką formę przybierze m.in. I Kongres POP Science, który zainauguruje nowy projekt integrujący środowisko popularyzatorów nauki w Polsce. Wspólne refleksje, wymiana doświadczeń i budowanie sieci współpracy to cele tego wyjątkowego wydarzenia, realizowanego na zlecenie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Oprócz Kongresu na Festiwalu odbędzie się też Akademia Kompetencji Popularnonaukowych – cykl szkoleń i warsztatów rozwijających umiejętności w zakresie komunikacji naukowej.

Śląski Festiwal Nauki Katowice przyciąga światowe autorytety – w tym roku do Katowic przyjadą m.in. Katie Steckles z Manchester Metropolitan University, Michael Fowler z Technische Universität Berlin, prof. Takaharu Tezuka z Tokyo City University, prof. Davide Ruzzon z Uniwersytetu w Wenecji oraz prof. Włodzisław Duch z World Academy for Artificial Consciousness.

Jedną z największych gwiazd Festiwalu będzie bez wątpienia dr Sławosz Uznański-Wiśniewski – astronauta Europejskiej Agencji Kosmicznej i drugi Polak w kosmosie. W Katowicach spotka się z publicznością m.in. podczas wspólnego wystąpienia z Arturem B. Chmielewskim, inżynierem i menedżerem projektów w NASA Jet Propulsion Laboratory, który od lat popularyzuje wiedzę o kosmosie.

Wśród gości z Polski znajdą się też: Wojciech Mann, dr inż. Konrad Skotnicki (znany jako Doktor z TikToka), dr Agnieszka Jankowiak-Maik (Babka od Histy) oraz Maciej Makselon. Ostatnia trójka aktywnie zajmuje się promocją nauki w mediach społecznościowych.

Na scenie „Silesian Hall of Fame” wystąpią natomiast wybitni badacze ze śląskich uczelni, którzy zaprezentują swoje projekty naukowe i podzielą się kulisami pracy badawczej. Od matematyki po sztukę, od nauk przyrodniczych po filozofię – różnorodność tematów będzie równie imponująca co poziom merytoryczny.

Kultura eksperymentu

Eksperyment to także pytanie o to, co dalej. Podczas Śląskiego Festiwalu Nauki Katowice nie zabraknie tematów dotyczących przyszłości szkolnictwa, transformacji uczelni, a także sztucznej inteligencji i jej miejsca w społeczeństwie. Rozmowy z udziałem naukowców, urzędników, edukatorów i artystów skupią się na pytaniach o granice – edukacji, etyki, wpływu technologii na człowieka. Debaty o historii kobiet, o literaturze i języku śląskim, o uzależnieniu od literatury i muzyki to dowód, że kultura i nauka mają dziś więcej wspólnego niż kiedykolwiek wcześniej.

W ramach Festiwalu prowadzone są też inne wyjątkowe inicjatywy, m.in. liczne konkursy – od projektów naukowych i popularyzatorskich po rywalizacje językowe i kreatywne. Każda z nich daje uczestnikom szansę, by wejść w rolę badacza, odkrywcy, lidera lub twórcy.

Wystarczy pomyśleć inaczej

To nie jest zwykły Festiwal – to trzydniowa podróż przez naukę, która angażuje zmysły, emocje i wyobraźnię. Nauka ożywa tu na oczach uczestników, przybiera różne formy i pokazuje, że jej siłą jest otwartość, dialog i odwaga zadawania pytań. To przestrzeń dla eksperymentów – tych dziejących się w laboratorium, na scenie, przy stanowisku badawczym, ale też tych, które zachodzą w głowie: kiedy kwestionujemy, sprawdzamy, zmieniamy punkt widzenia. Bo najważniejszy eksperyment zaczyna się wtedy, gdy odważymy się pomyśleć inaczej.

Udział w Śląskim Festiwalu Nauki jest bezpłatny. Część wydarzeń (m.in. udział w warsztatach oraz widowisko otwarcia) wymaga odrębnej rejestracji. Program Festiwalu dostępny jest na slaskifestiwalnauki.pl.