Naukowcy sprawdzili, co Boże Narodzenie robi z mózgiem. Wyniki są zaskakujące

Spis treści:

1. Rytuały, które porządkują rzeczywistość
2. Światło, zapach i muzyka – jak działają na mózg
3. Świąteczny mózg – co mówią badania
4. Ciemna strona Świąt: zdrowie pod presją
5. Supersoniczny Święty Mikołaj – fizyka w służbie magii

Boże Narodzenie okiem naukowców to nie tylko tradycja i magia, ale także fascynujący temat badań z zakresu psychologii, neuronauki, medycyny i fizyki. Naukowcy sprawdzają, jak świąteczne rytuały wpływają na mózg człowieka, emocje i zdrowie, dlaczego w tym okresie czujemy się inaczej niż przez resztę roku oraz skąd biorą się zarówno pozytywne efekty Świąt, jak i ich mniej oczywiste konsekwencje.

Rytuały, które porządkują rzeczywistość

Niezależnie od tego, czy w grudniu świętujemy Boże Narodzenie, Chanukę czy po prostu przesilenie zimowe, jest to moment szczególny. Naukowcy od lat przyglądają się temu, jak tradycje świąteczne wpływają na nasze mózgi, dobrostan, zdrowie, a nawet rozumienie zasad fizyki. W końcu jak to możliwe, by jeden Święty Mikołaj rozdał prezenty wszystkim grzecznym dzieciom na świecie?

Świętowanie składa się z szeregu rytuałów. Niezależnie od tego, czy mówimy o rytuałach religijnych, czy świeckich, są one jednym z fundamentów ludzkiej kultury. W każdej epoce ludzie tworzyli powtarzalne, symboliczne działania, które miały porządkować rzeczywistość, nadawać sens doświadczeniom i wzmacniać więzi społeczne.

Wspólne gotowanie, jedzenie, modlitwa, śpiewanie czy symboliczne gesty zgody i pokoju to rytuały obecne w wielu kulturach. Rytuałem może stać się także coroczny seans filmu „Kevin sam w domu”. Psychologowie podkreślają, że właśnie powtarzalność i przewidywalność takich zachowań daje poczucie bezpieczeństwa.

Światło, zapach i muzyka – jak działają na mózg

Oświetlenie bożonarodzeniowe to coś więcej niż dekoracja. Zimą organizm człowieka szczególnie potrzebuje światła. W krajach skandynawskich stosuje się nawet systemowe doświetlanie przestrzeni publicznych, by przeciwdziałać sezonowym spadkom nastroju.

Badania pokazują, że ciepłe, bursztynowe światło charakterystyczne dla świątecznych iluminacji sprzyja produkcji melatoniny – hormonu związanego z relaksem i snem. Migotanie świateł angażuje obwody neuronalne odpowiedzialne za rytm i koncentrację, co może potęgować uczucie spokoju i radości.

Podobnie działają zapachy. Węch jako jedyny zmysł wysyła sygnały bezpośrednio do struktur mózgu odpowiedzialnych za emocje i pamięć, takich jak amygdala i hipokamp. Zapach sosny, cynamonu czy wanilii może błyskawicznie przywoływać wspomnienia i uczucia związane z dzieciństwem i bezpieczeństwem.

Dopełnieniem jest muzyka – zarówno wspólne śpiewanie, jak i słuchanie kolęd. Wszystkie te elementy razem sprawiają, że świąteczne zwyczaje mogą realnie wpływać na nasz dobrostan psychiczny.

Świąteczny mózg – co mówią badania

Dekadę temu japońscy naukowcy przeprowadzili badanie, które wykazało związek pomiędzy poczuciem szczęścia a aktywnością przedklinka – obszaru mózgu odpowiedzialnego za pamięć, autorefleksję i przywoływanie wspomnień. Okazało się, że samo bycie w „świątecznym nastroju” wiązało się z aktywnością tej struktury.

W tym samym czasie badacze z Uniwersytetu Kopenhaskiego zaproponowali pojęcie „świątecznego mózgu”. Porównali aktywność mózgu osób obchodzących Boże Narodzenie z osobami, które go nie celebrują. Podczas oglądania świątecznych obrazów u pierwszej grupy silniej aktywowały się obszary związane z duchowością, odczuwaniem bodźców z ciała i rozpoznawaniem emocji innych ludzi.

Ciemna strona Świąt: zdrowie pod presją

Nie wszystkie skutki okresu świątecznego są pozytywne. Stres, nadmiar obowiązków, presja spotkań rodzinnych i zmiana codziennej rutyny stanowią duże obciążenie dla organizmu.

Badania przeprowadzone na University of Pennsylvania wykazały, że w okresie Bożego Narodzenia rośnie liczba hospitalizacji z powodu niewydolności serca. Naukowcy wskazują na stres emocjonalny, przejadanie się, mniejszą aktywność fizyczną i odkładanie wizyt lekarskich jako możliwe przyczyny.

Również masa ciała często rośnie w okresie świątecznym. Dane z ostatnich dekad pokazują, że średni przyrost wagi w czasie Świąt jest coraz większy, zwłaszcza w krajach zachodnich.

Supersoniczny Święty Mikołaj – fizyka w służbie magii

Każdego roku fizycy i matematycy podejmują zabawę intelektualną, próbując obliczyć, jak Święty Mikołaj mógłby dostarczyć prezenty wszystkim dzieciom na świecie. Z obliczeń wynika, że musiałby poruszać się z prędkością około 2900 kilometrów na sekundę – ponad 8 tys. razy szybciej niż dźwięk.

Niektórzy badacze spekulują, że pomóc mogłaby dylatacja czasu opisywana przez teorię względności Einsteina albo hipotetyczne tunele czasoprzestrzenne. Nawet przy maksymalnym wykorzystaniu stref czasowych Mikołaj miałby około 31 godzin na dostarczenie setek milionów prezentów – co oznacza ponad dwa tysiące paczek na sekundę.

Źródło: University of Pennsylvania, Københavns Universitet

Nasza autorka

Ewelina Zambrzycka-Kościelnicka

Dziennikarka i redaktorka zajmująca się tematyką popularnonaukową. Pisze przede wszystkim o eksploracji kosmosu, astronomii i historii. Związana z Centrum Badań Kosmicznych PAN oraz magazynami portali Gazeta.pl i Wp.pl. Ambasadorka Śląskiego Festiwalu Nauki. Współautorka książek „Człowiek istota kosmiczna”, „Kosmiczne wyzwania” i „Odważ się robić wielkie rzeczy”.