Ludzie w tym kraju mają większe głowy i dłuże nogi niż ich przodkowie. Jak to możliwe?

Spis treści:

1. Zmiany anatomiczne człowieka na przestrzeni tysiącleci
2. Czaszki myśliwych i rolników – niewielkie różnice, znaczący współcześni
3. Wzrost ludzi zwiększył się o pięć centymetrów w ciągu 150 lat
4. Lepsze odżywienie i opieka medyczna przyczyniły się do zmian anatomicznych

Przez większość historii ludzkości rozwój biologiczny człowieka był ściśle związany z warunkami środowiskowymi, dietą oraz stylem życia. Jednak dopiero w ostatnich stuleciach, a szczególnie w XX wieku, doszło do wyraźnych zmian anatomicznych. Badania prowadzone na czaszkach łowców-zbieraczy, rolników i współczesnych Chilijczyków wykazały, że objętość mózgu oraz długość kończyn wzrosły znacząco dopiero w czasach nowożytnych. Naukowcy przypisują te zmiany postępowi cywilizacyjnemu: poprawie żywienia, dostępowi do medycyny oraz eliminacji chronicznego stresu środowiskowego. Te odkrycia rzucają nowe światło na tempo oraz kierunki ewolucji człowieka.

Zmiany anatomiczne człowieka na przestrzeni tysiącleci

Na przestrzeni niemal 10 tysięcy lat ludzkie mózgi uległy zauważalnej transformacji. Badania czaszek łowców-zbieraczy Chinchorro, żyjących na pustyni Atakama około siedem tysięcy lat temu, przedhiszpańskich rolników oraz współczesnych Chilijczyków pokazują, w jaki sposób zmieniające się warunki życia wpływają na rozwój człowieka.

Chilijscy badacze poddali analizie 160 czaszek trzech odmiennych populacji ludzi z różnych epok:

• łowców-zbieraczy Chinchorro, żyjących na pustyni Atacama około 7500–3500 lat temu;
• późniejszych, prehiszpańskich rolników;
• współczesnych Chilijczyków.

Czaszki zostały przebadane tomografem komputerowym, a następnie na jego podstawie wykonano trójwymiarowe modele, pozwalające na precyzyjne obliczenie objętości wewnątrzczaszkowej (ICV). Wszystko po to, by sprawdzić, jak na przestrzeni tysięcy lat zmieniała się objętość ludzkiego mózgu oraz ocenić, co mogło wpływać na te zmiany.

Dotychczas niewiele wiadomo było o tym, w jaki sposób dieta, środowisko oraz czynniki genetyczne wpływają na wielkość głowy i wzrost populacji mieszkańców Ameryki Południowej. Opublikowane właśnie na łamach czasopisma „Scientific Reports” badanie pokazuje, że to dopiero współczesne czasy zadecydowały o obecnej objętości mózgu oraz średnim wzroście Chilijczyków.

Czaszki myśliwych i rolników – niewielkie różnice, znaczący współcześni

Okazuje się, że różnice objętości wewnątrzczaszkowej (ICV) pomiędzy ludem Chinchorro a żyjącymi w epoce przedhiszpańskiej rolnikami nie były duże. Średnia objętość czaszkowa przedstawicieli tych populacji wyniosła:

• 1321,26 cm³ u Chinchorro,
• 1336,57 cm³ u prehiszpańskich rolników.

Oznacza to, że przejście do rolnictwa nie spowodowało istotnych zmian w ICV. Dopiero u współczesnych ludzi parametr ten wzrósł znacząco – osiągając 1482,2 cm³, co sugeruje wyraźną różnicę anatomiczną związaną z nowoczesnym stylem życia.

Naukowcy ocenili również stopień dymorfizmu płciowego, czyli różnice w budowie ciała pomiędzy kobietami a mężczyznami. Najniższy poziom dymorfizmu – zaledwie 8,97% – zaobserwowano w społeczeństwie rolniczym. Wyższy wynik, na poziomie 10,84%, występował wśród Chinchorro, natomiast najwyższy stopień zróżnicowania płciowego odnotowano u współczesnych ludzi, gdzie różnica ta przekraczała 13,60%.

Wzrost ludzi zwiększył się o pięć centymetrów w ciągu 150 lat

Oszacowano również średni wzrost badanych populacji. W przypadku osobników prehistorycznych parametry te wyliczono na podstawie długości kości długich – udowych i piszczelowych – z zastosowaniem wzorów Genovésa, czyli powszechnie uznanej metody antropometrycznej. Jednocześnie, analizując izotopy stabilne obecne w kościach, oceniono również dietę dawnych ludzi, co pozwoliło lepiej zrozumieć czynniki wpływające na rozwój fizyczny.

Wyniki? Średni wzrost zarówno kobiet, jak i mężczyzn zwiększył się w ciągu ostatnich 150 lat o około 5 centymetrów. Obecnie wynosi:

• około 169,6 cm w przypadku mężczyzn,
• około 156,1 cm w przypadku kobiet.

Lepsze odżywienie i opieka medyczna przyczyniły się do zmian anatomicznych

Ten dodatni trend w rozwoju fizycznym ludzi wiąże się z łatwiejszym dostępem do pożywienia i ogólnie lepszym odżywianiem się, a także z poprawą higieny, szerszym dostępem do opieki medycznej oraz lepszymi warunkami życia.

Warto podkreślić, że objętość wewnątrzczaszkowa (ICV) jest dodatnio skorelowana ze wzrostem – osoby wyższe mają przeciętnie większą objętość czaszki i mózgu.

Co istotne, przejście do rolnictwa nie wywołało istotnych zmian ani w objętości mózgu, ani we wzroście ciała. Wyraźne zwiększenie tych parametrów pojawiło się dopiero u współczesnych ludzi i wiązane jest przede wszystkim z lepszym odżywieniem, dostępem do medycyny oraz ogólną poprawą jakości życia, obserwowaną od XX wieku.

Innymi słowy – rośniemy, gdy nie jesteśmy narażeni na przewlekły stres, mamy stały dostęp do wartościowego jedzenia i nowoczesnej opieki zdrowotnej. A to są zasoby, które stały się powszechnie dostępne dopiero w XX wieku.

Źródło: Nature

Nasza autorka

Ewelina Zambrzycka-Kościelnicka

Dziennikarka i redaktorka zajmująca się tematyką popularnonaukową. Pisze przede wszystkim o eksploracji kosmosu, astronomii i historii. Związana z Centrum Badań Kosmicznych PAN oraz magazynami portali Gazeta.pl i Wp.pl. Ambasadorka Śląskiego Festiwalu Nauki. Współautorka książek „Człowiek istota kosmiczna”, „Kosmiczne wyzwania” i „Odważ się robić wielkie rzeczy”.