Ludzie ewoluowali dziwnie szybko. Tajemnicę rozwiewa analiza małpich czaszek

Ludzie wyewoluowali zaskakująco szybko: tak wynika z badań naukowców z University College London. Wykazali oni, że w porównaniu do naszych kuzynów wykształciliśmy duże mózgi i płaskie twarze w wyjątkowym tempie. Jakie mechanizmy za tym stoją i czemu akurat my?

Odpowiedź zakodowana w czaszkach

Wielu naukowców od dawna podejrzewało, że ewolucja człowieka przebiegała szybciej niż innych naczelnych. Tematem zainteresowali się badacze z Londynu pod kierownictwem dr Aidy Gomez-Robles, którzy przeanalizowali ewolucyjną różnorodność czaszek ludzi i spokrewnionych z nimi małp człekokształtnych na przestrzeni milionów lat. Było to możliwe dzięki zastosowaniu zaawansowanej analizy 3D.

Swoje wyniki, które wskazywały, że struktura czaszki człowieka ewoluowała znacznie szybciej niż pozostałych małp człekokształtnych (np. goryli, szympansów czy gibonów), opublikowali w prestiżowym czasopiśmie „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”. Jak udało im się do tego dojść?

Co siedzi w małpiej głowie?

W ramach badania porównano trójwymiarowe model czaszek siedmiu gatunków hominidów – m. in. Homo sapiens, goryli, szympansów – oraz dziewięciu gibonowatych. Okazało się, że w linii hominidów, szczególnie u ludzi, tempo zmian anatomicznych było niemal dwukrotnie wyższe, niż wynikałoby to z samego upływu czasu ewolucyjnego.

Hominidy i gibonowate rozdzieliły się ewolucyjnie około 20 mln lat temu. W tym czasie anatomia hominidów uległa znacznie większemu zróżnicowaniu niż u innych małp. U gibonów czaszki różnych gatunków są niemal identyczne, podczas gdy u człowieka, szympansa czy goryla różnice widoczne są gołym okiem.

Ludzie mają wyjątkowe czaszki

Homo sapiens charakteryzuje się niezwykle dużą puszką mózgową – może ona mierzyć nawet 1350 cm³, podczas gdy ta należąca do szympansa ma zwykle jedynie 420 cm³. Wyjątkowa jest także ludzka wyraźnie spłaszczona twarz, pionowe czoło, rozwinięty podbródek oraz zmniejszona żuchwa.

Porównując te cechy z cechami czaszek innych małp człekokształtnych, zauważamy różnice, które mają ścisły związek z funkcjonowaniem układu nerwowego oraz adaptacją do odmiennych stylów życia i środowisk. Ewolucja dużego mózgu u ludzi wiązała się z rozwojem nowych zdolności poznawczych, takich jak myślenie abstrakcyjne, mowa i planowanie. Czy to jednak przyczyna przyspieszonej ewolucji, czy jej efekt?

Szybka ewolucja wynikiem ponadprzeciętnej inteligencji? To nie takie proste

Naukowcy ostrzegają, że chociaż kuszące może być stwierdzenie, że główną przyczyną szybkiej ewolucji człowieka są korzyści wynikające z większej inteligencji, to jednak na te zmiany mogą mieć ogromny wpływ czynniki społeczne wynikające z presji „stada”.

– Goryle mają drugie po ludziach najszybsze tempo ewolucji czaszek, ale ich mózgi są stosunkowo małe w porównaniu z innymi małpami człekokształtnymi. W ich przypadku zmiany prawdopodobnie były spowodowane doborem społecznym, gdzie większe grzebienie czaszkowe na szczycie czaszki są związane z wyższym statusem społecznym. Możliwe, że podobny, wyjątkowy dla człowieka dobór społeczny mógł mieć miejsce również u przedstawicieli naszego gatunku – studzi emocje dr Gomez-Robles. Być może duże mózgi wykształciły się więc przypadkiem... a reszta to już historia.

Źródło: Proceedings of the Royal Society B, zpe.gov.pl, CORDIS

Nasz autor

Jonasz Przybył

Redaktor i dziennikarz związany wcześniej m.in. z przyrodniczą gałęzią Wydawnictwa Naukowego PWN, autor wielu tekstów publicystycznych i specjalistycznych. W National Geographic skupia się głównie na tematach dotyczących środowiska naturalnego, historycznych i kulturowych. Prywatnie muzyk: gra na perkusji i na handpanie. Interesuje go historia średniowiecza oraz socjologia, szczególnie zagadnienia dotyczące funkcjonowania społeczeństw i wyzwań, jakie stawia przed nimi XXI wiek.