Ten Polak był wybitnym matematykiem. Bolszewickie szyfry nie miały przed nim tajemnic

Spis treści:

1. Już w młodości interesował się matematyką
2. Pobyt w Rosji i powrót do Polski
3. Wacław Sierpiński przyczynił się do klęski bolszewików
4. Ryzykował życiem, by nauczać

W historii nauki zapisał się jako autor 720 oryginalnych prac, 107 przemówień i artykułów, 57 broszur i książek i 7 podręczników szkolnych. Wykładał w 47 uczelniach wyższych w kraju i zagranicą. Współtworzył pierwsze specjalistyczne czasopismo matematyczne. Został wybrany na wiceprezesa Międzynarodowej Akademii Filozofii Nauk i członka zagranicznego Paryskiej Akademii Nauk. Uczestniczył w wielu ważnych wydarzeniach w XX-wiecznej Polsce. Współtworzył warszawską szkołę matematyczną, która wraz z innymi ośrodkami zapoczątkowała słynną na całym świecie polską szkołę matematyczną. Wacław Sierpiński, jak sam mówił, zajmował się badaniem nieskończoności.

Już w młodości interesował się matematyką

Syn Konstantego i Ludwiki z Łapińskich urodził się 14 marca 1882 roku. Jako chłopiec, uczęszczał do warszawskiego gimnazjum. Tam zainteresował się „królową wszystkich nauk”. Szkołę ukończył w 1900 roku.

Dalej swoją pasję rozwijał na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. Zajął się teorią liczb. Studiował to zagadnienie pod kierunkiem Gieorgija Woronoja i już w 1903 roku został nagrodzony złotym medalem za najlepszą pracę w tej dziedzinie. Rok później uzyskał tytuł kandydata nauk.

Na tej podstawie rozpoczął pracę dydaktyczną. Uczył matematyki i fizyki w IV Gimnazjum Żeńskim w Warszawie, ale nie zachował długo tej posady. W 1905 roku wziął udział w strajku nauczycieli. Za to dosięgnęły go represje i stracił pracę.

Kształcił najtęższe umysły

Sierpiński przeniósł się wówczas do przyjaźniejszego Polakom Krakowa. Tam kontynuował naukę, na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zdobył doktorat i w 1906 roku wrócił do Warszawy. Do 1908 roku uczył matematyki w Seminarium Nauczycielskim i w polskich prywatnych szkołach średnich. Wykładał też w Towarzystwie Kursów Naukowych – prywatnej szkole wyższej, która była kontynuacją istniejącego wcześniej nielegalnego Uniwersytetu Latającego.

W 197 roku powrócił do badań nad teorią liczb. Przez kilka miesięcy studiował w Getyndze i w 1908 roku habilitował się na Uniwersytecie Lwowskim, na podstawie pracy „O pewnym zagadnieniu funkcji asymptotycznych”. Wykłady na UL rozpoczął jeszcze w tym samym roku, a rok później, jako jeden z pierwszych na świecie, zaczął wykładać teorię mnogości.

We wrześniu 1910 roku otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego i został kierownikiem II Katedry Matematyki na Uniwersytecie Lwowskim. Jednymi z jego pierwszych uczniów byli Stefan Ruziewicz i Otton Nikodym. W 1913 roku doktoryzował się u niego Stefan Mazurkiewicz. Z ostatnim z wymienionych napisał wspólnie pracę „Sur un ensemble superposable avec chacune de ses deux parties”.

Pobyt w Rosji i powrót do Polski

I wojna światowa zastała go na Białorusi. Na osiem miesięcy został internowany we Wiatce, ale dzięki poparciu udzielonemu mu przez rosyjskich matematyków, otrzymał pozwolenie na pobyt w Moskwie. Tam podjął współpracę z Dimitrijem Jegorowem, Bolesławem Młodziejowskim i Nikołajem Łuzinem, z którym napisał osiem prac na temat teorii mnogości.

Rosję opuścił w 1918 roku. Przez krótki czas kontynuował wykłady na Uniwersytecie Lwowskim, ale jesienią przeniósł się na Uniwersytet Warszawski i z tą uczelnią pozostał związany do końca swojej pracy naukowej. W następnym roku został mianowany profesorem zwyczajnym.

Wacław Sierpiński przyczynił się do klęski bolszewików

W 1919 roku odradzający się kraj stanął przed kolejnym zagrożeniem. Rzeczpospolita stała się obiektem zakusów Rosyjskiej FSRR. Sierpiński został powołany do Wydziału II Radiowywiadu Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa, którym kierował Jan Kowalewski.

Wraz z językoznawcami i innymi matematykami, m.in. ze Stefanem Mazurkiewiczem i Stanisławem Leśniewskim, brał udział w łamaniu sowieckich szyfrów. Dzięki swoim zdolnościom, rozszyfrowywał depesze rosyjskich kurierów, dzięki czemu rozkazy dowódców nieprzyjaciela docierały do nas tak samo szybko, jak do Rosjan.

Międzywojenny dorobek Sierpińskiego

Okres międzywojenny był wyjątkowo twórczy dla Sierpińskiego. W 1920 roku, wraz z Zygmuntem Janiszewiczem i Stefanem Mazurkiewiczem, założył „Fundamenta Mathematicae” – pierwsze na świecie czasopismo matematyczne, które było poświęcone teorii mnogości i logice matematycznej. Za to Polska Akademia Nauk powołała go na członka czynnego.

Czynnie współpracował ze swoimi uczniami. To zaowocowało wydaniem ośmiu książek, dwóch broszur i siedmiu podręczników szkolnych. W 1931 roku został powołany na prezesa Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Zorganizował Kongres Matematyków Słowiańskich w Warszawie. Jako delegat Polskiej Akademii Umiejętności, uczestniczył w czterech Kongresach Matematycznych: w Toronto, Bolonii, Zurychu i Oslo.

Ryzykował życiem, by nauczać

W czasie niemieckiej okupacji Wacław Sierpiński formalnie pracował jako urzędnik magistratu polskiego w Warszawie. Nie zrezygnował jednak z działalności dydaktycznej. Wykładał na podziemnym uniwersytecie, mimo że karą za taką działalność była śmierć. Nie ryzykował dlatego, że nie miał innych alternatyw. Po wybuchu wojny, otrzymał propozycję objęcia katedry na madryckim uniwersytecie, jednak postanowił odmówić.

Praca naukowa i dydaktyczna po wojnie

W 1945 roku zaczął wykładać na Uniwersytecie Jagiellońskim, ale jesienią wrócił na swoją katedrę na Uniwersytecie Warszawskim i wznowił wydawanie „Fundamenta Mathematicae”. Na dwie dekady objął funkcję prezesa Warszawskiego Towarzystwa Naukowego. Po likwidacji instytucji, został jednym z wiceprezesów Polskiej Akademii Nauk. Protestując przeciwko cenzurze, podpisał się pod Listem 34, jednak w obliczu represji, wycofał swoje poparcie. Za osiągnięcia w dziedzinie popularyzacji nauki, w 1961 roku otrzymał nagrodę miesięcznika „Problemy”.

Wacław Sierpiński zmarł 9 października 1969 roku. Spoczął na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.