„Był bardzo wrażliwym chłopcem” – urodził w nieznanych okolicznościach, jego śmierć owiana jest tajemnicą

Spis treści:

1. Kim był Kaspar Hauser – okoliczności pojawienia się i pierwsze lata w Norymberdze
2. Życie w izolacji i próby integracji – edukacja, rozwój i odbiór społeczny
3. Tajemnicza śmierć i teorie dotyczące pochodzenia Kaspara Hausera
4. Wpływ historii Kaspara Hausera na kulturę
5. Najważniejsze hipotezy naukowe i badania nad przypadkiem Kaspara Hausera

Historia Kaspara Hausera to jeden z najbardziej intrygujących przypadków w historii XIX-wiecznej Europy, który wciąż stanowi wyzwanie dla badaczy, psychologów oraz miłośników zagadek. Nagłe pojawienie się chłopca w Norymberdze, osobliwe pochodzenie, życie w izolacji oraz niejasne okoliczności śmierci przyczyniły się do powstania licznych hipotez i mitów. Współcześnie historia ta pozostaje źródłem refleksji nad granicami człowieczeństwa oraz rolą wychowania.

Kim był Kaspar Hauser – okoliczności pojawienia się i pierwsze lata w Norymberdze

Kaspar Hauser pojawił się nagle 26 maja 1828 roku na placu Unschlittplatz w Norymberdze. Był wychudzonym, zaniedbanym nastolatkiem, nieznającym języka i otaczającego go świata. Miał przy sobie dwa anonimowe listy: pierwszy zawierał datę jego urodzenia oraz lakoniczną informację, że jego ojciec był kawalerzystą; drugi adresowany był do kapitana 4. szwadronu kawalerii. Chłopiec nie potrafił czytać, pisać ani mówić, powtarzał jedynie: „Chciałbym być kawalerzystą, jak mój ojciec”, a na inne pytania odpowiadał: „Nie wiem”.

W ciągu pierwszych tygodni spędzonych w Norymberdze nauczył się podstaw języka niemieckiego. Dopiero po pewnym czasie był w stanie wyjaśnić, że przez niemal całe życie przebywał w ciemnej, zamkniętej celi, gdzie jedynym towarzystwem był drewniany konik i słomiane posłanie. Żywił się głównie chlebem i wodą, a od czasu do czasu otrzymywał środek nasenny. Po jego zażyciu budził się ostrzyżony i w czystym ubraniu.

Wstępne śledztwo przeprowadzone przez lokalne władze nie przyniosło odpowiedzi na pytanie o prawdziwe pochodzenie chłopca. Sprawą zainteresowała się prasa oraz wybitni uczeni, co sprawiło, że historia Kaspara Hausera szybko stała się międzynarodową sensacją.

Życie w izolacji i próby integracji – edukacja, rozwój i odbiór społeczny

Izolacja, w jakiej dorastał Kaspar Hauser, stała się przedmiotem zainteresowania ówczesnych psychologów, filozofów i pedagogów. Jego przypadek był uważany za niezwykle cenny dla badań nad wpływem środowiska i socjalizacji na rozwój człowieka. Badacze odnosili się do koncepcji „człowieka naturalnego” według Jeana-Jacques’a Rousseau, który postulował, że jednostka rozwija się w pełni tylko w kontakcie z innymi ludźmi i kulturą.

W Norymberdze Kaspar Hauser szybko zdobył sympatię mieszkańców. Podjęto próby jego edukacji i integracji społecznej. Chłopcem opiekował się m.in. profesor Georg Friedrich Daumer, który starał się nauczyć go podstaw czytania, pisania, zasad religii oraz zachowań społecznych. Daumer odnotowywał jednak, że Kaspar był bardzo wrażliwy, skłonny do melancholii i miał trudności z adaptacją do nowych warunków życia.

Jego historia stała się inspiracją dla licznych dzieł literackich i artystycznych. Paul Verlaine poświęcił mu wiersz „Kaspar Hauser śpiewa” w zbiorze „Sagesse”, a niemiecki pisarz Jakob Wassermann stworzył powieść „Kaspar Hauser czyli dziecię Europy”.

Tajemnicza śmierć i teorie dotyczące pochodzenia Kaspara Hausera

11 grudnia 1833 roku Kaspar Hauser został śmiertelnie ugodzony nożem w parku Ansbach. Trzy dni później zmarł, nie zdradzając tożsamości sprawcy ani okoliczności ataku. Na jego nagrobku wyryto słowa: „Tu spoczywa Kaspar Hauser, zagadka swoich czasów. Narodził się w nieznanych okolicznościach, jego śmierć owiana jest tajemnicą”.

Już za życia Kaspara pojawiły się spekulacje, że jest on dzieckiem pochodzącym z arystokratycznej rodziny. Najpopularniejsza hipoteza głosi, iż był prawowitym następcą tronu Wielkiego Księstwa Badenii, synem Karola Badenii i Stephanie de Beauharnais (przybranej córki Napoleona Bonaparte). Miał zostać podmieniony z martwym niemowlęciem jednej ze służących, a następnie uwięziony dla celów politycznych.

W 2002 roku naukowcy z Uniwersytetu w Münster przeprowadzili analizę DNA mającą na celu potwierdzenie lub wykluczenie tej hipotezy. Wyniki testów nie pozwoliły na ostateczne rozstrzygnięcie sprawy, choć nie wykluczyły jego arystokratycznego pochodzenia.

Wpływ historii Kaspara Hausera na kulturę

Zagadkowa historia Kaspara Hausera szybko przeniknęła do kultury popularnej oraz rozważań filozoficznych. Postać tajemniczego i nieszczęśliwego chłopca stała się symbolem człowieka pozbawionego kontaktu ze społeczeństwem i wychowywanego w kompletnej izolacji. Inspiracje te wykorzystali twórcy filmów, książek oraz artyści wizualni. Jednym z najważniejszych dzieł jest film Wernera Herzoga „Zagadka Kaspara Hausera” z 1974 roku, który otrzymał liczne nagrody i uznanie krytyków.

W polskiej kulturze również odnajdujemy ślady tej historii. Grzegorz Ciechowski napisał piosenkę „Kaspar Hauser”, a postać chłopca była przedmiotem refleksji filozoficznych oraz artystycznych w wielu publikacjach i esejach.

Najważniejsze hipotezy naukowe i badania nad przypadkiem Kaspara Hausera

Przypadek Kaspara Hausera był i jest analizowany przez badaczy z różnych dziedzin nauki – od psychologii przez medycynę sądową po socjologię i antropologię kulturową. W 2023 roku badacze z uniwersytetu w Moguncji postanowili raz na zawsze rozstrzygnąć, kim naprawdę był Kaspar Hauser. Przeanalizowano DNA pobrane z przedmiotów należących do chłopca oraz porównano je z materiałem genetycznym potomków rodziny badeńskiej. Wyniki nie pozostawiły wątpliwości – Hauser nie był zaginionym księciem Badenii, jak przez dekady sugerowały teorie spiskowe. Analizy genetyczne wykazały, że wspólne pochodzenie z rodziną wielkoksiążęcą jest wykluczone, co definitywnie obala jedną z najsłynniejszych legend XIX wieku.

Niektórzy uczeni wysuwali hipotezy, że Kaspar Hauser mógł być oszustem, osobą chorą psychicznie lub wykorzystaną do politycznych intryg. Część badań skupia się na analizie motywacji osób, które mogły przyczynić się do jego izolacji oraz tragicznego końca. Jednak brak jednoznacznych dowodów sprawia, że zagadka pozostaje nierozwiązana.

Źródła: Uniwersytet Jagielloński, Polskie Radio, Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa

Nasz ekspert

Łukasz Załuski

Redaktor naczelny „National Geographic Polska” i National-Geographic.pl. Dziennikarz podróżniczy i popularnonaukowy z 20-letnim stażem. Wcześniej odpowiedzialny m.in. za magazyny „Focus”, „Focus Historia” i „Sekrety Nauki”. Uważny obserwator zmieniającego się świata i nowych trendów podróżniczych. Inicjator projektu pierwszej naukowej rekonstrukcji wizerunków władców z dynastii Jagiellonów. Miłośnik tenisa, książek kryminalnych i europejskich stolic.