Zaskakujące znalezisko u wybrzeży Egiptu. Czy to trop prowadzący do grobowca Kleopatry?

Spis treści:

1. Zatopiony port sprzed 2000 lat
2. Artefakty, tunele i ślady przeszłości
3. Niezwykła postać Kleopatry
4. Poszukiwania grobowca i odkrycia w świątyni
5. Ostatni etap poszukiwań: pod wodą

Podczas poszukiwań zaginionego grobowca egipskiej królowej badaczka National Geographic Kathleen Martínez odkryła zatopiony krajobraz w pobliżu ruin Taposiris Magna. Przez dwie dekady Kathleen Martínez, outsiderka w świecie archeologii, szuka grobowca królowej Kleopatry w ukrytych, podziemnych miejscach, które inni odrzucali.

Wielu archeologów sądzi, że Kleopatra — ostatnia faraonka Egiptu i władczyni z dynastii Ptolemeuszy — zmarła i została pochowana w pobliżu pałacu królewskiego w Aleksandrii, gdzie się urodziła i rządziła. Martínez, prawniczka karnistka, która została archeolożką i pochodzi z Dominikany, bada przeszłość Kleopatry jak miejsce zbrodni do rozszyfrowania. Jej poszukiwania doprowadziły ją do Taposiris Magna, niedocenionej świątyni około 48 km na zachód od Aleksandrii, w nadmorskim mieście Burg al-Arab.

Zatopiony port sprzed 2000 lat

Teraz, kilka kilometrów od brzegu w rejonie Taposiris Magna, jej zespół odkrył to, co Martínez uważa za kluczową wskazówkę w liczącej 2000 lat zagadce: zatopiony port na dnie Morza Śródziemnego. Odkrycie ogłosiło w czwartek Egipskie Ministerstwo Turystyki i Prac Archeologicznych. Wskazuje ono, że Taposiris Magna było nie tylko ważnym ośrodkiem religijnym, lecz także znacznie większym niż dotąd sądzono węzłem handlu morskiego.

— To czyni świątynię naprawdę ważną — mówi Martínez. — Spełniała wszystkie warunki, by Kleopatra mogła wybrać ją na miejsce wspólnego pochówku z Markiem Antoniuszem, rzymskim politykiem, którego kochała i u boku którego walczyła.

Artefakty, tunele i ślady przeszłości

W 2022 roku Martínez oraz jej egipsko-dominikański zespół ogłosili odkrycie na ruinach Taposiris Magna całego zespołu artefaktów i struktur z czasów Kleopatry. Znaleźli też tunel o długości ok. 1,31 km, biegnący prosto w stronę morza. Tunel zalegał około 12 m pod ziemią. Był częściowo zalany wodą morską. W środku natrafiono na ceramiczne dzbany i naczynia z epoki Ptolemeuszy. Razem z najnowszym odkryciem na morzu sugeruje to — mówi Martínez — że „port działał w czasach Kleopatry, a nawet wcześniej, u początku dynastii”.

Aby zbadać to nieoczekiwane przecięcie lądu i morza, Martínez poprosiła o pomoc archeologa morskiego i badacza National Geographic at Large Boba Ballarda, słynnego odkrywcę wraku „Titanica”. Podczas głębinowych prac trafili na duże, niewątpliwie wykonane ręką człowieka konstrukcje, w tym mocno wypolerowaną posadzkę.

— To jeden z tych momentów, kiedy człowiek czuje, że naprawdę żyje — powiedziała Martínez, unosząc się na tratwie na morzu, w scenie uchwyconej do nadchodzącego specjalnego filmu dokumentalnego „Cleopatra’s Final Secret”, którego premiera odbędzie się 25 września na kanale National Geographic. — Nurkowie są na dole — odkryli port! — przekazała Ballardowi przez telefon. — Przez 2 000 lat nikt tam nie był — powiedziała później zespołowi na lądzie. — Jesteśmy pierwsi.

Niezwykła postać Kleopatry

Kleopatra VII urodziła się w 69 r. p.n.e. Na tron wstąpiła jako osiemnastolatka. Była ostatnią władczynią okresu ptolemejskiego, najdłużej panującej dynastii w starożytnym Egipcie, która objęła władzę w 305 r. p.n.e. po podboju Egiptu przez Aleksandra Wielkiego. Martínez podkreśla, że była to niezwykła kobieta, która potrafiła budzić lęk w potężnych mężczyznach.

Rzymianie oczerniali Kleopatrę, zwłaszcza za jej związek z Juliuszem Cezarem. — Portretowali ją jako niebezpieczną, egzotyczną kusicielkę, która odciąga szanowanych rzymskich mężów stanu od obowiązków wobec Republiki — mówi Sara E. Cole, kustoszka sztuki starożytnej w J. Paul Getty Museum, niezwiązana z zespołem badającym Taposiris Magna. — Zachodni historycy i artyści chętnie podjęli tę narrację i ją wzmocnili.

Dla Martínez życie Kleopatry to lekcja nieugiętego łamania ról przypisanych jej epoce. — Była filozofką. Była lekarką. Była chemiczką. Była specjalistką od kosmetologii. Po zabójstwie Cezara królowa przez jedenaście lat miała namiętny, a zarazem politycznie naładowany związek z jednym z jego generałów i potencjalnych następców, Markiem Antoniuszem.

Poszukiwania grobowca i odkrycia w świątyni

Plutarch pisał, że Antoniusz i Kleopatra zostali pochowani razem w jej mauzoleum w Aleksandrii. Nigdy jednak nie znaleziono tam dowodów na istnienie grobowca. Miasto w 365 r. n.e. nawiedziły silne trzęsienie ziemi i tsunami. Dziś znaczna część historycznej dzielnicy królewskiej spoczywa ok. 6 m pod wodą.

W dążeniu do odkrycia grobowca Martínez wzięła też pod uwagę opór Kleopatry wobec Oktawiana. Jej zdaniem królowa, zamiast poddać się Rzymowi, obmyśliła plan zniknięcia. Ukryła swoje ciało wraz z ciałem Antoniusza w miejscu, którego Rzymianie nawet nie braliby pod uwagę. — Musiała wybrać lokalizację, w której mogłaby czuć się bezpiecznie w swoim życiu pozagrobowym u boku Marka Antoniusza — mówi Martínez.

Przeanalizowała wszystkie możliwe świątynie, do których królowa mogła dotrzeć z Aleksandrii w ciągu jednego dnia. Ostatecznie zawęziła poszukiwania do Taposiris Magna i w październiku 2005 r. jej zespół rozpoczął tam prace. Ekspedycja przyniosła serię niezwykłych odkryć. Zespół Martínez wydobył m.in. płytę fundacyjną z inskrypcją w języku greckim i hieroglifami, wskazującą, że świątynia została poświęcona bogini Izydzie. To ważny trop, bo wielu uważało Kleopatrę za wcielenie Izydy. Dla Martínez naturalne jest, że królowa chciałaby spocząć w świątyni Izydy — bogini, z którą głęboko się utożsamiała.

Ostatni etap poszukiwań: pod wodą

Na terenie świątyni, we współpracy z Universidad Nacional Pedro Henríquez Ureña w Santo Domingo, zespół odkrył setki ludzkich szczątków, w tym mumie niegdyś pokryte złotą folią, a także ceramikę i ponad 300 monet, z których część nosi wizerunek Kleopatry. Egipskie Ministerstwo Turystyki i Starożytności poinformowało w grudniu, że ceramika datowana jest na okres panowania Kleopatry, 51–30 r. p.n.e.

— Do tej pory znaleźliśmy ponad 2 600 obiektów w miejscu, gdzie wszyscy sądzili, że nie ma nic — mówi Martínez. — Zmieniliśmy historię tego obszaru, mimo że nie odkryliśmy grobowca Kleopatry. Udowodniłam, że wszyscy ci profesorowie się mylili. — Niezależnie jednak od tego, czy Taposiris Magna ma związek z pochówkiem Kleopatry — zauważa Cole — Martínez i jej zespół najwyraźniej dokonują tam ważnych odkryć, które mogą poszerzyć naszą wiedzę o okresie ptolemejskim w Egipcie i o samym kompleksie świątynnym.

Martínez uważa, że ciało Kleopatry przetransportowano do Taposiris Magna i być może niesiono przez tunel, zanim je pochowano — ukryte i poza zasięgiem Rzymian. Na przestrzeni stuleci egipskie wybrzeże nawiedziły co najmniej 23 trzęsienia ziemi (320–1303 r. n.e.), przez co części Taposiris Magna zapadły się pod wodę. Najnowsze odkrycie na dnie morza wpisuje się w dwie dekady zbierania dowodów. Poszerza obszar poszukiwań i potwierdza znaczenie świątyni w epoce Kleopatry.

W trakcie podwodnych badań, prowadzonych także z pomocą egipskiej marynarki wojennej, zespół Ballarda najpierw natrafił na kamienne zagłębienia, w których dawno temu rybacy przechowywali sprzęt, np. sieci i ciężarki. Wskazuje to, że niegdyś musiało to być wybrzeże. Wykorzystując sonar, naukowcy zmapowali dno. Tam nurkowie odkryli mnóstwo starożytnych reliktów.

— Zaczęliśmy dostrzegać struktury — mówi Ballard. Był to szereg kolosalnych konstrukcji przykrytych osadem, ustawionych w rzędach i mających ponad 6 m wysokości — zblokowane ciosy, kolumny, gładkie kamienie, a także liczne kotwice i amfory (naczynia używane przez Greków i Rzymian do transportu towarów). Dowody sugerują, że mógł to być port połączony z Taposiris Magna, używany w czasach Kleopatry. — Znaleźliśmy go — dodaje Ballard. — A tunel wskazywał prosto na niego.

Jednemu ze stanowisk nadano nazwę „Salam 5”. Znajdowało się tam kilka wysokich, płaskich, prostokątnych kamiennych struktur. Nurkowie odkryli również bazaltową bazę przypominającą cokoły połamanych posągów ze świątyni Taposiris Magna. W pobliżu znaleziono inny kamienny obiekt z trzema filarami, ochrzczony mianem „Trzech Sióstr”. Dla Martínez odkrycie zatopionego portu to kolejny krok ku celowi. — Będziemy kontynuować poszukiwania na lądzie i pod wodą — mówi. — To dopiero początek ogromnego zadania.

Ballard sporządził szczegółową mapę techniczną obejmującą około 9,7 km kw. kluczowych obszarów. Zawiera ona obrazy portu, zatopionego pasa brzegowego i innych struktur. Zgodnie z tą mapą Martínez i jej zespół planują jeszcze we wrześniu rozpocząć nowe wykopaliska z użyciem wierteł i zespołów nurków, koncentrując się na „Salam 5”.

— Nikt nie powie mi, że Kleopatry nie ma w Taposiris Magna — podkreśla Martínez. — Żeby to stwierdzić, trzeba by przekopać cały obszar i niczego nie znaleźć. Martínez pozostaje nieustępliwa. — Nie przestanę. Czuję, że grobowiec Kleopatry jest bliżej niż kiedykolwiek. — Dla mnie to kwestia czasu.

Źródło: National Geographic