Upadek cywilizacji Majów to mit? Archeologia rzuca nowe światło na ich dalsze losy

Spis treści:

1. Czy cywilizacja Majów naprawdę upadła? Nowe badania podważają znaną wersję historii
2. Mayapan powstał tam, gdzie upadło Chichén Itzá. Archeolodzy odkrywają nową dynamikę władzy
3. Wioski Majów przetrwały wieki. Lidar ujawnia ciągłość życia na Jukatanie
4. Obszary wiejskie zachowały wiedzę Majów
5. Co się stało z Mayapanem?

Zamiast spektakularnego upadku, jaki znamy z podręczników, naukowcy coraz częściej mówią o transformacji i przetrwaniu cywilizacji Majów. Badania prowadzone na terenie Gwatemali i Meksyku pokazują, że wiele miast Majów funkcjonowało znacznie dłużej, niż wcześniej sądzono. Dziedzictwo tej kultury – język, tradycje, rytuały – przetrwało i wciąż jest obecne w społecznościach lokalnych.

Czy cywilizacja Majów naprawdę upadła? Nowe badania podważają znaną wersję historii

Według podręcznikowej osi czasu kultura Majów osiągnęła swój szczyt, zwany okresem klasycznym, pomiędzy rokiem 200 i 900. W ciągu następnego stulecia ośrodki miejskie uległy rozpadowi. Według niektórych relacji Majowie zniknęli, co naukowcy tłumaczyli zmianami klimatycznymi, przeludnieniem i konfliktami politycznymi. Majańska cywilizacja odrodziła się w okresie postklasycznym, co trwało do przybycia kolonizatorów hiszpańskich około 1540 roku, ale podobno nie zbliżyła się do czasów swojej świetności.

Co ciekawe, nowa analiza populacji górnej części Półwyspu Jukatan dostarcza dowodów na to, że Majowie z okresu klasycznego tak naprawdę nigdy nie upadli i nie zniknęli.

„Z pewnością koncepcja upadku Majów w epoce postklasycznej jest bardzo dyskusyjna”

Mayapan powstał tam, gdzie upadło Chichén Itzá. Archeolodzy odkrywają nową dynamikę władzy

Niektóre miasta postklasyczne powstały z popiołów swoich poprzedników. Delgado Kú i jego współpracownicy od jakiegoś czasu badają historię Majów na Półwyspie Jukatan. W szczególności skupiają się na Mayapanie, jednej z ostatnich dużych stolic zbudowanych na tym obszarze przed hiszpańską kolonizacją. Postklasyczne miasto zostało założone w XII wieku jako koalicja samorządów lokalnych, w tym niektórych klanów rodzinnych, które obaliły władców poprzedniej dużej stolicy – Chichén Itzá.

Po upadku Chichén Itzá w 1050 roku susza mocno dotknęła ten obszar. Kiedy deszcz wrócił w 1180 roku, Mayapan stał się imponującym miastem. Oprócz dużych piramid, takich jak Świątynia Kukulkan, obszar miejski był otoczony murem o długości 9,5 km, który ledwo mógł pomieścić mieszkańców. Jak dodaje prof. Marilyn Masson, współautorka badania i archeolożka ze State University of Nowy Jork w Albany, niektóre dzielnice wykraczały poza chroniony obszar.

Wioski Majów przetrwały wieki. Lidar ujawnia ciągłość życia na Jukatanie

Według badaczy historia Mayapanu zaprzecza poglądowi, że Majowie zniknęli. Lub nawet że postklasyczni Majowie na półwyspie Jukatan byli w jakiś sposób gorsi od mieszkańców wcześniejszych klasycznych miast na południowych nizinach, takich jak Tikal w Gwatemali.

– Usłyszysz, że cywilizacja Majów zakończyła się w roku 1000 n.e. Tak się nie stało – mówi prof. Masson. – Okres postklasyczny to historia sukcesu w zakresie odporności i ożywienia na północy w czasie późnej państwowości Majów.

Aby lepiej zrozumieć, co wydarzyło się w regionie, autorzy badania postanowili lepiej poznać miejscową populację i to, jak zmieniała się w czasie. W artykule opublikowanym na łamach czasopisma „Journal of Anthropological Archaeology” (wydanie z grudnia 2024 r.) zespół przeanalizował wcześniejsze próby mapowania populacji regionu, koncentrując się na dziesięcioleciach obejmujących upadek Chichén Itzá i powstanie Mayapanu.

Przeprowadzili także własne badania na obszarze blisko 39 kilometrów kwadratowych wokół Mayapanu, używając technologii lidar, która pozwala przejrzeć gęstą dżunglę i ujawnić lokalizacje starożytnych miast. Następnie zbadali 30 procent tego obszaru w poszukiwaniu ceramiki, którą mogliby wykorzystać do datowania domów i wiosek.

Podczas gdy populacja miast takich jak Chichén Itzá i Mayapan znacznie się przekształciła na przestrzeni lat, naukowcy odkryli, że populacja wiejska, która zapewniała ludzi i zasoby dla tych stolic, nie zmieniła się zbytnio między epokami. Obecnie lasy zajmują dużą część obszaru pomiędzy nowoczesnymi miastami, ale wówczas większość mieszkańców wsi mogła dostrzec domy sąsiadów ze swojego podwórka. Prof. Masson porównuje taki obrazek z dzisiejszymi brytyjskimi wsiami. – Nie była gęsta, ale ciągła – mówi o zniszczonej sieci domów, miast i wiosek, które badali.

Obszary wiejskie zachowały wiedzę Majów

Masson sugeruje, że po upadku miast-państw znaczna część wiedzy instytucjonalnej została zachowana, gdy administratorzy przenieśli się na okoliczne obszary wiejskie. Kiedy nadszedł czas budowy nowej stolicy, niektórzy z tych ludzi lub ich potomkowie pomogli w odbudowie struktury instytucjonalnej.

– To naprawdę ekscytujące odkrycie – mówi dr Elizabeth Paris, archeolożka z Uniwersytetu w Calgary, która pracowała w Mayapanie. Jak dodaje, wzrost liczby ludności na terenach wiejskich między okresami Chichén Itzá i Mayapan prawdopodobnie trwał znacznie dłużej i mógł powtórzyć się po upadku potężnych miast okresu klasycznego, takich jak Tikal i Calakmul. – Pod pewnymi względami rzeczywiście się zmienili, ale pod innymi względami sposób, w jaki postępowali, pozostaje niezwykle stabilny na przestrzeni wieków – mówi. Gdy królestwa upadły, inne miejsca wypełniały próżnię. Archeolożka podkreśla, że społeczność Majów nie doświadczała całkowitej dewastacji.

Badanie pokazuje, co się dzieje, gdy archeolodzy patrzą na miasta w szerszym kontekście, a nie tylko na największe zabytki. – Badając region jako całość, dowiesz się znacznie więcej, nawet o piramidach – dodaje dr Paris.

Co się stało z Mayapanem?

Rząd koalicyjny Mayapanu nie przetrwał. Gdzieś pomiędzy 1441 a 1461 rokiem klan zwany Xiu ostatecznie zbuntował się i zabił wielu członków rodziny Cocom, która rządziła miastem. Chociaż ludzie nadal mieszkali w częściach otoczonego murami miasta, struktura władzy i kontrola, jaką Mayapan sprawował nad okolicą, zostały złamane.

Inne badania wykazały, że kiedy upadła dynastia polityczna Mayapanu, ludzie ponownie przenieśli się na wieś. Okres kolonialny przyniósł drastyczne zmiany w społeczeństwie na Jukatanie, ale współcześni potomkowie Majów zachowali w regionie pewne starożytne rytuały. Miasto Telchaquillo, leżące obok ruin Mayapanu, jest wciąż zamieszkane przez osoby posługujące się językiem Majów.

– Udało nam się udowodnić, że wiele aspektów kulturowych nie zmieniło się nawet dzisiaj – podsumowuje Pedro Delgado. – Jestem dumna, że ​​jestem Majanką i mogę badać pozostałości tego, czego dokonali nasi przodkowie.

Źródło: National Geographic, Journal of Anthropological Archaeology

Nasz autor

Mateusz Łysiak

Dziennikarz podróżniczy, rowerzysta, górołaz. Poza szlakiem amator kuchni włoskiej, popkultury i języka hiszpańskiego.