To dlatego Maui z „Vaiany” ma tatuaże na całym ciele. Tak hit Disneya oddaje hołd kulturze Oceanii

Spis treści:

1. Kim jest Maui?
2. Maui i jego tatuaże
3. Niezwykła tradycja
4. Oznaczenia przywódców

Końcówka tego roku to prawdziwe święto kinomanów. Swoje premiery miały już wyczekiwane od dawna filmy, w tym „Konklawe” czy „Gladiator II”, a to oczywiście nie koniec nowości.

27 listopada do kin w Polsce trafiła nowa animacja Disneya. „Vaiana 2” to kontynuacja hitu z 2016 r. Pierwsza część doczekała się dwóch nominacji do Oscara i zarobiła ponad pół miliarda dolarów na całym świecie. Film został też doceniony przez widzów i krytyków za oddanie hołdu kulturom Oceanii.

Jednym z głównych bohaterów filmów o Vaianie jest półbóg Maui. Figlarza z poczuciem humoru i sercem na dłoni, a także zestawem imponujących fajek, pomogli ożywić eksperci z całego Pacyfiku, w tym z wysp Fidżi, Tahiti i Samoa. Postać Mauiego ma głębokie korzenie w polinezyjskich mitach i folklorze. Z jego charakterystycznych tatuaży możemy dowiedzieć się więcej o praktykowanej do dziś tradycji tatuowania na wyspach Pacyfiku.

Kim jest Maui?

Maui zajmuje stałe miejsce w legendach wysp Pacyfiku jako półbóg. Jak podkreśla Su‘a Sulu‘ape Toetu‘u, tongański tatuator mieszkający na O‘ahu, przekazy dotyczące tej postaci są różne, ale mają jeden wspólny wątek. Maui miał być zdolny do wyławiania wysp.

Jedna z najsłynniejszych legend o Mauim mówi o tym, że spowolnił ruch słońca. Udało mu się to, chwytając gwiazdę najbliższą Ziemi magiczną liną, co w efekcie pozwoliło ludziom pracować dłużej. Maui nawiązuje do tej historii w „Vaianie”, gdy śpiewa w oryginale „You’re Welcome”.

– W kulturze Tonga Maui naprawia niepowodzenia i problemy wszystkich – mówi Toetu‘u. – Dla nas Maui był bohaterem klasy robotniczej.

W legendzie Maorysów Maui i jego brat łowili ryby w łodzi, która jest obecnie Wyspą Południową Nowej Zelandii (Te Waipounamu). Używając haczyka wyjętego z kości szczęki swojej babci, Maui złowił gigantyczną rybę, znaną obecnie jako Wyspa Północna (Te Ika-a-Māui).

Na Hawajach z kolei mówi się, że Maui wybrał się na ryby ze swoimi braćmi i wyciągnął hawajskie wyspy za pomocą swojego magicznego haczyka.

– Możemy pochodzić z Tonga, Samoa, Hawajów lub Tahiti, ale wszyscy jesteśmy jednym ludem – mówi Toetu‘u. – Opowiadamy historie o Mauim naszym dzieciom w kółko. Dla nas jest prawdziwą osobą.

Maui i jego tatuaże

Pierwsza część przygód Vaiany trafiła do kin w 2016 roku, jednak przygotowania do produkcji rozpoczęły się kilka lat wcześniej. W 2011 roku filmowcy Disneya – John Musker i Ron Clements – wyruszyli w podróż badawczą po Polinezji. Ich wyprawa zaowocowała powstaniem Oceanic Trust, grupy historyków, antropologów, lingwistów i praktyków kultury, którzy odpowiadali za wiele szczegółów filmu. Wśród nich byli mistrz tatuażu Su‘a Peter Sulu‘ape i antropolog Dionne Fonoti. To oni odegrali kluczową rolę w uzyskaniu właściwych wzorów tatau (po samoańsku „tatuaż”).

Su‘a należy do rodu samoańskich praktyków tatuażu – jednej z dwóch pozostałych rodzin praktykujących tę tradycję. Jak podkreśla, niektóre elementy tatau są święte. I to tak bardzo, że tylko nieliczni mają wiedzę na ich temat.

Twórcom „Vaiany” zależało na tym, aby postacie miały cechy, które Samoańczycy rozpoznają jako własne. Tatuaże Mauiego zostały celowo zaprojektowane jako element narracji, a nie realistyczne lub dokładne przedstawienie tatau. To tyczy się na przykład słońca na jego klatce piersiowej. – W kulturze Samoa osiągnięcia nie są tak wyraźnie honorowane tatuażami. Samoańczycy mają dużo pokory. Nigdy nie chwalimy się w dosłownym sensie. Nawet nasz język i sposób wyrażania emocji jest bardzo metaforyczny – tłumaczy Fonoti.

Toetu‘u, który był uczniem ojca Su‘a, Su‘a Alaiva‘a, podkreśla, że Maui nosi tatuaże „neopolinezyjskie plemienne”. To współczesny styl, którego początki sięgają końca lat 90. Jest połączeniem sztuki polinezyjskiej i azjatyckiej, graffiti oraz ilustracji, zmieszanych z plemiennymi wzorami. W całej Polinezji przyjęło się, że ludzie wszystkich grup etnicznych mogą nosić takie tatuaże.

Z drugiej strony, tradycyjny tatatau (w języku tonga również „tatuaż”) wykonywany ręcznie przy użyciu narzędzi jest zarezerwowany wyłącznie dla osób o określonej przynależności etnicznej, pochodzeniu i randze. – Tatatu jest uduchowiony i święty, ponieważ jest głęboko zakorzeniony w dziedzictwie ludzi Oceanii – mówi Toetu‘u. – Niektóre symbole łączą nas z naszymi przodkami i elementami takimi jak fonua (ziemia), moana (ocean), langi (niebo) i ciała niebieskie, które są dla nas wskazówkami podczas żeglugi po rozległym oceanie.

Niezwykła tradycja

Kiedy Toetu‘u wykonuje tatatau, wchodzi do innego pokoju, przeznaczonego do tego typu prac. Podczas procesu tatuowania drzwi pozostają zamknięte. – To przysięga, którą składasz, aby się poddać i zobowiązać się wobec swoich ludzi – wyjaśnia.

W trakcie tatuowania osoba otrzymująca tatatau jest wspierana przez rodzinę lub nawet całą wioskę. Sesje te mogą trwać tygodnie, a niekiedy i miesiące. Do tego wiążą się z bólem zarówno fizycznym, jak i psychicznym. Zakończenie tworzenia tatatau wieńczy ceremonia święceń, po której następuje uroczysta uczta organizowana przez rodzinę tatuowanego i wioskę. – Święcenia te symbolizują jego zobowiązanie i obowiązek służenia Bogu, przodkom, rodzinie i wiosce – mówi Toetu‘u.

W filmie Maui ma również wytatuowaną małą wersję siebie, która nie dość, że ożywa na jego ciele, to ma też własną postawę i umysł. Mini Maui jest trochę jak postać Świerszcza z „Pinokia”. To sumienie, które pomaga mu podejmować właściwe decyzje.

Tradycyjny hawajski tatuażysta Kalehua Krug mówi, że sumienie dotyczy również prawdziwych tatuaży. – Znaki pozostawione na twoim ciele są tam, aby przypominać ci o zobowiązaniu, które podjąłeś. Powinny pomóc ci kierować twoimi zachowaniami i decyzjami w roli, którą przyjąłeś w swojej społeczności.

Na Hawajach maka uhi (tatuaż na twarzy) jest kolejnym symbolem władzy i statusu. Krug nosi wiele trójkątów biegnących od tyłu głowy do brody i grubego czarnego paska na ustach symbolizującego jego rolę mówcy ceremonialnego.

– Pomysł umieszczania wzorów na skórze na stałe odzwierciedla koncepcję zaangażowania w Polinezji – mówi. – Kiedy przyjmujesz te wzory, jest to fizyczny przejaw umowy, którą zawarłeś ze sobą, swoimi przodkami i społecznością. Jest to znak kuleana (odpowiedzialności).

Oznaczenia przywódców

Ojciec i wódz Vaiany, Tui, nosi pe‘a. To skomplikowany tatuaż na ciele, tradycyjnie noszony przez samoańskich wodzów. Pe‘a mają charakterystyczne czarne paski, strzałki i kropki, rozciągające się od środka pleców do kolan, co symbolizuje gotowość noszącego do służby społeczności i przewodzenia z honorem. Każdy liniowy rząd różnicuje rodziny, rangi i zawód.

– Ważne było, aby wziąć pod uwagę rangę Tui w Motunui, a także jego osobowość i sposób, w jaki przemawia do swojego ludu… pe‘a reprezentuje to, jakim jest człowiekiem – mówi Su‘a. – Jego pe‘a oznacza służbę, kuleana dla oceanu i ziemi.

Pe‘a od razu zwrócił uwagę Su‘a Sulu‘ape Pili Mo‘o, innego tradycyjnego tatuatora. – Byłem bardzo szczęśliwy, widząc, że Disney zrobił to dobrze, dając ojcu Moany ten tatuaż zarezerwowany dla wodzów – mówi. Podobnie jak hawajskie maka uhi, proces tatuowania jest wyczerpujący. Zajmuje tygodnie, a nawet miesiące, i jest uważany za rytuał przejścia dla tych, którzy awansują na stanowiska przywódcze. Odmowa lub niepowodzenie w ukończeniu procesu tatuowania jest postrzegane jako oznaka słabości, nieprzystająca osobie sprawującej władzę.

Niektóre wzory wodzów to święte motywy przeznaczone dla określonych części ciała, symbolizujące linię przodków. – Te tatuaże identyfikują rangę i przywództwo jako przysięgę służenia swoim terytorium – wyjaśnia Toetu‘u.

W filmie „Vaiana 2” Su‘a po raz kolejny dołożył swoją cegiełkę. Tym razem był odpowiedzialny między innymi za wzory tatuaży Matangi, nowej postaci. On i Fonoti pomagali również Disneyowi w tworzeniu motywów samoańskich, które można zobaczyć w petroglifach, ubraniach i łodziach w filmie.

– To była duża odpowiedzialność – mówi Su‘a. – Tatuaże są bardzo ważną częścią naszej kultury. Od początku chciałem mieć pewność, że jestem w stanie utrzymać naszą kulturę po właściwej stronie, że faktycznie opowiadamy właściwą i prawdziwą historię. Mam nadzieję, że byłem w stanie wydobyć naszą kulturę na światło dzienne dla widzów.

Źródło: National Geographic

Opracowanie: Mateusz Łysiak