Polska w średniowieczu była dużym producentem biżuterii. Wytwarzano ją z lokalnego surowca

W tym artykule:

1. Średniowieczna biżuteria pochodziła z Polski
2. Co wykazały analizy izotopów?
3. Skąd pochodzi szkło ołowiowe?

Szkło ołowiowe, zwane również kryształowym, to bezbarwna i przezroczysta odmiana szkła, która od dawna wykorzystywana jest do wyrobu przedmiotów dekoracyjnych. Nazwę zawdzięcza zawierającej pewną ilość ołowiu, zazwyczaj ok. 18%, który wprowadzany jest w postaci tlenków. Dodanie tego pierwiastka powoduje zmianę różnych własności fizycznych, m.in. nadaje mu charakterystyczny blask, co sprawia, że szkło cenione jest od setek lat przez miłośników najróżniejszych przedmiotów dekoracyjnych.

Średniowieczna biżuteria pochodziła z Polski

Współcześnie wciąż istnieją niektóre huty szkła kryształowego, m.in. w Zawierciu, Piechowicach, czy Inowrocławiu, ale największy renesans przedmioty wykonane z tego surowca przypada na okres PRL-u w Polsce. Amatorzy wyrobów szklanych do dziś poszukują na targach staroci jedynych w swoim rodzaju talerzy, wazonów, szklanek, a nawet tradycyjnych durnostojek, które zdobiły niegdyś domy naszych rodziców, czy dziadków. Okazuje się jednak, że szkło ołowiowe ma w Polsce znacznie dłuższą tradycję, niż można było przypuszczać.

Nowe badania były prowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Wrocławskiego we współpracy z Polską Akademią Nauk, Uniwersytetem Jagiellońskim, Narodowym Centrum Badań Jądrowych, Uniwersytetem Warszawskim, Uniwersytetem im. Jana Długosza w Częstochowie, a także Juniata College w USA.

Zespół prowadzony przez dr hab. Aleksandrę Pankiewicz opublikował właśnie prace na łamach czasopisma Journal of Archeological Science. W artykule uczeni opisali, że wczesnośredniowieczna biżuteria ze szkła była masowo produkowana na ziemiach polskich. – Ozdoby ze szkła ołowiowego były powszechne w całej Europie Środkowej i Wschodniej od X do XIV wieku – przypominają badacze we wstępie.

Co wykazały analizy izotopów?

– Analizy technologiczne i analizy izotopów ołowiu jedenastu fragmentów biżuterii ze szkła wysokoołowiowego z Wrocławia (SW Polska) oraz szkła wysokoołowiowego i ołowiowo-potasowego z cmentarzyska w Sypniewie potwierdziły wykorzystanie lokalnych złóż ołowiu. Skład izotopowy szkła z tego obszaru nie został jeszcze ustalony, z wyjątkiem jednego stanowiska. Analiza chemiczna pokazuje, że wczesnośredniowieczna produkcja szkła miała swoje początki na Wyżynie Śląskiej i w Małopolsce – podkreślają naukowcy z Wrocławia.

Naukowcy uważają, że biżuteria, czyli przede wszystkim koraliki, czy paciorki ze szkła ołowiowego była produkowana z surowców, które pochodziły z lokalnych złóż znajdujących się na Wyżynie Śląskiej. Autorzy zaznaczają jednak, że nie ma wyraźnych dowodów na to, że szkło było wytwarzane bezpośrednio z surowców w tych miejscach.

Skąd pochodzi szkło ołowiowe?

Szkło ołowiowe na Stary Kontynent dotarło z Azji Południowo-Wschodniej najprawdopodobniej przez Jedwabny Szlak. – Szkło takiej receptury było wytwarzane na Półwyspie Iberyjskim, na terenach dzisiejszych Niemiec, w Polsce oraz prawdopodobnie na Rusi i na Kaukazie. Na pograniczu Małopolski i Śląska znajdują się złoża ołowiu, eksploatowane co najmniej od epoki żelaza – tłumaczą autorzy.

– Ogólnie paciorki i pierścionki szklane uchodzą za typowo kobiece, ale to nie do końca prawda. Niektóre pierścionki (tylko żółte i czarne) są tak duże, że z pewnością nie były przeznaczone na damską dłoń. Natomiast paciorki są czasem spotkane w grobach męskich. Nie wiemy przy tym, czy była to np. pamiątka po zmarłej żonie, czy też mężczyzna nosił takie ozdoby. Wydaje mi się, że i jedno drugie – mówi dr hab. Aleksandra Pankiewicz.

Naukowcy wyjaśniają, że w większości regionów w średniowieczu szkło ołowiowe było używane do produkcji niewielkich przedmiotów, ozdób lub glazury, jednak w niektórych kręgach kulturowych wykorzystywano je również do produkcji naczyń. We wczesnym średniowieczu było głównie mieszaniną krzemionki i tlenku ołowiu. Później ilość używanego do jego produkcji tlenku ołowiu zmniejszała się.

Najstarsze koraliki wykonane ze szkła ołowiowego pochodzą z Egiptu z czasów XVIII dynastii (około 1450–1425 p.n.e.). Pierwsze receptury szkła zawierającego ołów datowane są na VII wiek p.n.e., kiedy pojawiają się w tekstach mezopotamskich. W Europie receptura wytwarzania szkła ołowiowego była szeroko rozpowszechniona od X do XIV wieku.

Źródło: Arkeonews

Nasz autor

Jakub Rybski

Dziennikarz, miłośnik kina niezależnego, literatury, ramenu, gier wideo i dobrego rocka. Wcześniej związany z telewizją TVN24 i Canal+, obecnie pracuje w RMF FM. Zawodowo nie boi się podejmować żadnego tematu. Pisze przede wszystkim o archeologii i przyrodzie. Prywatnie bardzo zainteresowany polityką.