Inkowie złożyli nastolatkę w ofierze. Naukowcy zrekonstruowali jej wygląd

Spis treści:

1. Kim była Dama z Ampato? Niezwykła historia inkaskiej mumii dziewczynki
2. Rekonstrukcja twarzy Damy z Ampato: Nowe spojrzenie na inkaską ofiarę z dzieci
3. Rytuał capacocha: Dlaczego Inkowie składali dzieci w ofierze na szczytach gór?
4. Halucynogeny i symboliczne dary: Jak przygotowywano dzieci do rytuału capacocha?
5. Hologramy i VR na wystawie: Wirtualna podróż szlakiem inkaskiego rytuału capacocha

Choć od jej śmierci minęło ponad pięć wieków, dzięki współczesnej technologii możemy dziś spojrzeć w oczy jednej z najbardziej znanych ofiar inkaskiego rytuału capacocha. Nastolatka, znaleziona wysoko w Andach, była częścią religijnego obrzędu, który wymagał złożenia dzieci w ofierze bogom. Jej doskonale zachowane ciało, wydobyte z wiecznie zamarzniętej ziemi, pozwoliło badaczom nie tylko ustalić przyczynę śmierci, ale też odtworzyć jej wygląd z niezwykłą dokładnością.

Kim była Dama z Ampato? Niezwykła historia inkaskiej mumii dziewczynki

Był 1995 rok. Amerykański archeolog i antropolog Johan Reinhard wyruszył w góry w okolicach Arequipy na południu Peru. Razem z peruwiańskim przewodnikiem Miguelem Zarate wdrapali się na górę Ampato, która ma ponad 6 tys. m n.p.m. Liczyli na ciekawe znaleziska, bo pobliski czynny wulkan doprowadził do topnienia czapy lodowców.

Tuż pod samym szczytem badacze dostrzegli niewielkie brązowe zawiniątko, przypominające worek z tkaniny. Okazało się, że był to szczelnie zawinięty płaszcz, który skrywał doskonale zachowaną zamarzniętą mumię dziewczynki. Jej grobowiec znajdował pierwotnie kilkaset metrów wyżej. Uległ on zniszczeniu, a zawartość usunęła się wzdłuż zbocza.

Dama z Ampato miała na sobie suknię, szal i ozdobny pas oraz skórzane mokasyny. Na ramionach ofiary znajdowały się dwie szpile, które spinały szatę. Tuż obok mumii były też trzy figurki wykonane ze złota i potłuczone fragmenty naczyń.

Znalezisko szybko stało się sensacją. Dziewczynkę nazwano Damą z Ampato lub po prostu Juanitą. Od kilku dekad jej szczątki są przechowywane w specjalnej komorze Arequipie.

Rekonstrukcja twarzy Damy z Ampato: Nowe spojrzenie na inkaską ofiarę z dzieci

We wtorek w Muzeum Andyjskich Sanktuariów otwarto wystawę „Capacocha. Podążając za bogami Inków”, na której zaprezentowano rekonstrukcję twarzy Damy z Ampato. Wiosną 2024 roku ekspozycja przybędzie do Polski. Rekonstrukcję stworzył szwedzki artysta i archeolog Oscar Nilsson, używając techniki manchesterskiej – typowej dla kryminalistyki. Procesowi towarzyszyły liczne konsultacje i trwał on blisko pół roku.

– Pierwszym etapem było wykorzystanie skanów CT [tomografii komputerowej – przyp. red.], do stworzenia modelu czaszki przez dr. Bartłomieja Ćmielewskiego z Politechniki Wrocławskiej. Następnie czaszkę wydrukowaliśmy w technice druku 3D i nanieśliśmy w punktach anatomicznych 32 kołki, odpowiadające grubości tkanek miękkich – wyjaśniła National Geographic Polska koordynatorka projektu, dr Dagmara Socha z Centrum Badań Andyjskich UW. Następnie wspólnie z Nilssonem Socha konsultowała na bieżąco takie detale jak wiek, stopień odżywienia, odcień skóry, długość włosów, uczesanie zmarłej.

W ramach przedsięwzięcia w Centro Textiles Tradicionales w Cuzco zamówiono też ręcznie tkane kopie szala i nakrycia głowy Juanity, tak by maksymalnie przybliżyć jej rekonstrukcję do rzeczywistości. – Odtwarzanie wyglądu zmarłych pozwala nam zmienić postrzeganie mumii, które obecnie traktowane są jako ciekawostki w muzeum. Pozwala opowiedzieć historię osób, które żyły przed setkami lat – podkreśliła dr Socha.

Ze względu na warunki panujące na szczycie ciało uległo naturalnej mumifikacji poprzez zamarznięcie. Mumia należała do dziewczynki zmarłej w wieku ok. 14–15 lat. Podczas tomografii ustalono, że zabito ją uderzeniem tępym narzędziem w prawy bok głowy.

Rytuał capacocha: Dlaczego Inkowie składali dzieci w ofierze na szczytach gór?

Dziewczynkę złożono na górze w ramach rytuału capacocha. Archeolodzy znają kilkanaście miejsc na terenie Peru, gdzie Inkowie na szczytach gór lub wulkanów składali dzieci w ramach tego rytuału.

Dzieci były – według inkaskich wierzeń – pośrednikami między bogami i ludźmi. Inkowie wybierali swoje ofiary spośród najważniejszych rodów. Czasami jasno określona była intencja ofiary. Na przykład, by zakończyła się jakaś klęska żywiołowa. Dzieci nie składano w ofierze od razu. Zdarzało się, że pielgrzymowano z nimi nawet kilka miesięcy.

Halucynogeny i symboliczne dary: Jak przygotowywano dzieci do rytuału capacocha?

Z badań innych mumii wykonanych przez dr Sochę wiadomo, że dzieci były odurzane z pomocą liści koki i halucynogennego naparu ayahuasca. Składał się on z lian Banisteriopsis caapi. W przypadku Damy z Ampato nie jest to jeszcze jasne. Jednak wraz z jej mumią znaleziono torebkę pełną liści koki i jej własnych włosów.

Inkowie uważali, że obcięte włosy stanowią integralną cześć danej osoby. Dlatego były przechowywane po obcięciu i składane w ofierze wraz z ofiarą. W drugiej torebce zmarła miała ze sobą również muszlę spondylusa. Traktowana była jako jeden z najbardziej luksusowych przedmiotów w Imperium Inkaskim i sprowadzana aż z Ekwadoru.

Hologramy i VR na wystawie: Wirtualna podróż szlakiem inkaskiego rytuału capacocha

Na wystawie prezentowane są również hologramy zabytków znalezionych przy pochówkach złożonych na wulkanach przez Inków. Wykonali je dr Bartłomiej Ćmielewski i dr Dominika Sieczkowska. Zwiedzający mogą odbyć wirtualną pielgrzymkę śladami rytuały capacochy, udając się pozostałościami inkaskich dróg.

Wystawa powstała dzięki współpracy pomiędzy Centrum Badań Andyjskich UW i Universidad Catolica de Santa Maria w Arequipie, dzięki wsparciu ze Ministerstwa Edukacji i Nauki.

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy i podróżniczy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie. Miłośnik niewielkich, lokalnych muzeów. Uwielbia długie trasy rowerowe, szczególnie te prowadzące wzdłuż rzek. Lubi poznawać nieznane zakamarki Niemiec, zarówno na dwóch kółkach, jak i w czasie górskiego trekkingu.