Dwa egzemplarze Biblii brzeskich odnalezione pod Opolem. Naukowcy: są oryginalne

Spis treści:

1. Pod Opolem znaleziono dwie oryginalne Biblie
2. Czym jest Biblia brzeska?
3. Ile egzemplarzy Biblii brzeskiej przetrwało?
4. „Napisana piękną i nowoczesną polszczyzną”

Zgodnie z deklaracją wydawców Biblia brzeska to pierwszy wydany drukiem przekład całości Pisma Świętego na język polski. Została przetłumaczona z języków oryginalnych: hebrajskiego i greckiego przez polskich protestantów w Pińczowie w latach 1559–1563, dlatego czasem nazywana jest Biblią pińczowską.

Pod Opolem znaleziono dwie oryginalne Biblie

Pierwszy egzemplarz został wydany w 1563 roku w Brześciu Litewskim. Księga ma wymiary 255 na 401 mm i zawiera starannie wykonane drzeworyty na stronie tytułowej i w części starotestamentowej. W sumie wydano ok. 100 egzemplarzy.

W 2024 roku naukowcy dokonali niezwykłego odkrycia. Odkryli dwa egzemplarze Biblii brzeskiej nieopodal miejscowości Pokój pod Opolem. Biblie zostały następnie przewiezione do Katowic, gdzie poddano je dezynfekcji i pobrano próbki papieru do badań mikrobiologicznych. Dało to początek prac konserwatorskich, które trwały wiele miesięcy.

Teraz uczeni, którzy brali udział w badaniach poinformowali, że dwie księgi są oryginalnymi wydaniami Biblii brzeskiej z 1563 roku i zostały wydrukowane w Brześciu Litewskim. Pytaniem pozostawało, jak księgi trafiły na Górny Śląsk z terenów obecnej Białorusi.

Czym jest Biblia brzeska?

– Biblia brzeska jest pierwszym przekładem Pisma Świętego na język polski, służącym protestantom posługującym się tym językiem. Musimy pamiętać, że osobista lektura Biblii jest dla ewangelików jednym z filarów wiary, a więc analfabetyzm był grzechem – powiedział PAP prof. Dariusz Chemperek z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

– Dla Polaków mieszkających na Górnym Śląsku (a więc poza granicami Pierwszej Rzeczypospolitej) i będących protestantami, Biblia brzeska była jedyną możliwością spełnienia tego warunku. Na dodatek była ona przetłumaczona piękną polszczyzną, a przy jej tworzeniu pracował zespół biblistów znających trzy języki święte. Byli to nie tylko teolodzy dbający o wierność treści, ale i poeci, potrafiący oddać zarówno literę, jak i ducha oryginału – wyjaśnia prof. Chemperek.

Ile egzemplarzy Biblii brzeskiej przetrwało?

Naukowcy przypominają, że z około tysiąca wydanych egzemplarzy, do naszych czasów dotrwało tylko ok. 140 egzemplarzy Biblii brzeskiej. To oznacza, że odkrycie spod Opola jest naprawdę wyjątkowe. – Wbrew stereotypowi „Polak-katolik”, w wielu miejscach kraju, zwłaszcza na Śląsku, właśnie dzięki protestantyzmowi możliwe było utrzymanie języka polskiego wśród „prostego ludu – tłumaczy naukowiec.

– Od XVI wieku śląscy luteranie polskiego pochodzenia odprawiali nabożeństwa w rodzimym języku, czytali „Biblię brzeską" i śpiewali polskie pieśni religijne ze śpiewników, drukowanych np. w Brzegu nad Odrą jeszcze w drugiej połowie XVII wieku. Ani w Europie, ani w Polsce nie była to wtedy książka tania. Jej cena jest szacowana na równowartość rocznej pensji ówczesnego służącego – mówi badacz.

„Napisana piękną i nowoczesną polszczyzną”

Prof. Chemperek zaznacza, że dla ewangelików, gdzie nabożeństwa odbywały się w języku ojczystym, a warunek bezpośredniego sięgania do treści religijnych nie podlegał dyskusji, jej wartość była wyższa nawet od tej materialnej. – Korzystający z Biblii brzeskiej, napisanej piękną i nowoczesną polszczyzną, nie tylko umacniali się w swojej wierze, ale mieli także możliwość kontaktu z językiem narodowym, który był nośnikiem zarówno wiary, jak i łącznikiem z kulturą polską, nawet w czasach, gdy państwo polskie zostało wymazane z map przez zaborców – zwraca uwagę uczony.

– Z całą pewnością obecność Biblii brzeskiej na Górnym Śląsku jest dowodem na to, że mieszkańcy tych terenów używali języka polskiego. Nie należeli oni do elit społecznych, bo te po wojnie trzydziestoletniej, zakończonej w 1648 roku, raczej dalekie były od nauk Lutra. Najprawdopodobniej odnalezione dwa egzemplarze Biblii brzeskiej należały do polskich ewangelickich księży i były przekazywane z pokolenia na pokolenie – tłumaczy profesor.

Te hipotezy potwierdzają z kolei ustalenia naukowców, którzy analizowali losy znalezionych egzemplarzy. – Wiemy, że w XIX wieku niedaleko miejsca, gdzie znaleziono księgi, działała szkoła protestancka, w której dzieci uczyły się po polsku. Być może nasze egzemplarze Biblii brzeskiej mają jakiś związek z tą szkołą. Istnieje także możliwość, że starodruki były częścią biblioteki książęcej Wittenbergów, którzy mieli swój pałac w Pokoju. Na razie jednak powody i okoliczności, dla których ktoś schował je na poddaszu prywatnego domu, gdzie przetrwały do naszych czasów, nie są nam znane – powiedział dr Sławomir Marchel, dyrektor Archiwum Państwowego w Opolu.

Pierwsze polskie wydanie Biblii

Nie wszyscy historycy zgadzają się jednak z tym, że Biblia brzeska była pierwszym polskim wydaniem tej księgi. Już w samym tytule Biblii brzeskiej oprócz języków oryginalnych wymieniono też łacinę. W pierwszych latach po jej wydaniu zarzucano, że Biblia brzeska jest w rzeczywistości tłumaczeniem albo z łacińskiej Wulgaty, albo z innych przekładów łacińskich, na przykład łacińskiej Biblii Roberta Estienne’a z 1557 roku i Nowego Testamentu Teodora Bezy z 1556 roku.

Co więcej, pierwszym wydrukowanym polskim przekładem całej Biblii była Biblia Leopolity, którą wydano w 1561 roku w Krakowie. Było to jednak księga katolicka, którą trochę różni się od protestanckiej. Powszechnie uważa się zatem, że Biblia brzeska jest pierwszym polskim wydaniem biblii protestanckiej.

Źródło: Nauka w Polsce

Nasz autor

Jakub Rybski

Dziennikarz, miłośnik kina niezależnego, literatury, ramenu, gier wideo i dobrego rocka. Wcześniej związany z telewizją TVN24 i Canal +. Zawodowo nie boi się podejmować żadnego tematu, prywatnie bardzo zainteresowany polityką. Autor bloga na Instagramie "Mini Podróże".