Czy alkohol przyczynił się do powstania cywilizacji? Archeolodzy na tropie

Spis treści:

1. Alkohol motorem cywilizacji?
2. Badania etnograficzne kluczem do rozwiązania zagadki?
3. Alkohol jako jeden z wielu czynników

Co spowodowało powstanie cywilizacji? W zależności od regionu świata scentralizowane i zhierarchizowane społeczeństwa pojawiły się w różnym okresie. Najczęściej było to związane z rozwojem rolnictwa i osiadłego trybu życia. Ale co było przyczyną, a co efektem? To jedno z najtrudniejszych pytań.

Alkohol motorem cywilizacji?

Naukowcy nie mają najmniejszych wątpliwości: nawet najmniejsza ilość alkoholu w organizmie jest szkodliwa. Nie zmienia to faktu, że według części badaczy ten trunek odegrał ważną rolę w powstaniu cywilizacji. Był integralną częścią wielu wczesnych cywilizacji, od starożytnej Mezopotamii i Egiptu, po starożytną Grecję, Chiny oraz imperia Majów i Inków

W międzykulturowym badaniu eksperci z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej im. Maxa Plancka w Lipsku, czeskiej Akademii Nauk i Uniwersytetu w Auckland sprawdzili, w jakim stopniu spożywanie wina i piwa sprzyjało ewolucji społeczeństw ludzkich. Wyniki opublikowano na łamach czasopisma „Humanities and Social Sciences Communications”.

Badania etnograficzne kluczem do rozwiązania zagadki?

Według jednej z hipotez alkohol miał ułatwiać rozwój społeczeństw złożonych, ponieważ sprzyjał tworzeniu więzów społecznych, zwiększał współpracę i wzmacniał ludzką kreatywność. Test tej hipotezy polegał na analizie 186 społeczeństw nieuprzemysłowionych, które istniały w XIX i na początku XX wieku. Aby zrozumieć związek między alkoholem a złożonością kulturową, wykorzystano modele statystyczne. Były to więc w dużej mierze badania czerpiące z danych etnologicznych.

Alkohol jako jeden z wielu czynników

Badanie wykazało pozytywny związek między obecnością napojów fermentowanych takich jak miód pitny, wino i piwo, a wyższym poziomem złożoności politycznej. Jednak wpływ ten był – jak napisano – „umiarkowany”. Alkohol mógł oddziaływać na złożoność polityczną. Na przykład elity polityczne mogły wykorzystywać alkohol jako narzędzie do mobilizowania siły roboczej, budowania sojuszy oraz zdobywania i umacniania władzy i autorytetu.

– Z drugiej strony stosunkowo słaby sygnał sugeruje, że upijanie się prawdopodobnie nie było głównym czynnikiem stojącym za powstaniem złożonych społeczeństw – mówi dr Václav Hrnčíř, główny autor badania z Instytutu Maxa Plancka i czeskiej Akademii Nauk. To sugeruje, że inne czynniki, takie jak rolnictwo, miały większe znaczenie dla powstania złożonych społeczeństw.

Autorzy zauważają, że badanie skupiało się na roli napojów o niskiej zawartości alkoholu w środowiskach nieprzemysłowych. Tymczasem w dzisiejszym świecie – gdzie alkohol jest dostępny w nieograniczonych ilościach, w tym napoje o wysokiej zawartości alkoholu, a picie ma miejsce czasem w samotności – zagrożenia związane ze spożywaniem alkoholu mogą przeważać nad potencjalnymi korzyściami społecznymi.

Należy też dodać, że wyniki tych badań należy interpretować z ostrożnością w kontekście społeczności pradziejowych i cywilizacji takich jak egipska czy mezopotamska, gdyż pod lupę wzięto nowożytne grupy ludzkie. Ale mechanizmy powstawania złożonych społeczeństw mogły być zbliżone kilka tysięcy lat temu.

Źródło: Humanities and Social Sciences Communications

Nasz autor

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.