Dorosłe lemury, które przetrwały do czasów obecnych nie osiągają spektakularnych rozmiarów. Zazwyczaj mierzą nie więcej niż około 40 cm. Nie zawsze tak było. Szacuje się, że ich przodkowie byli nawet ponad trzy razy wyżsi (do 150 cm) i ważyli około 85 kilogramów. Tropikalny klimat nie sprzyja zachowywaniu DNA, toteż dziś o gigantycznych lemurach koala (Megaladapis edwardsi) wiemy stosunkowo niewiele. Na podstawie ich genomu naukowcom udało się jednak ustalić, że żywiły się głównie liśćmi.

Nie wszystkie lemury były małe

Wszystkie lemury, te żyjące i wymarłe, podobnie jak ludzie czy małpy człekokształtne należą do rodziny naczelnych. Dlaczego więc nazwa gigantycznego lemura odnosi się do koali, które jak wiadomo, są torbaczami, a nie naczelnymi? Pracownicy Duke Lemur Center w Durham w Północnej Karolinie tłumaczą, że jest to nawiązanie do podobieństw w ich wyglądzie: długich rąk, krótkich nóg i dużych stóp do chwytania pni i gałęzi drzew.

Ponieważ lemury koala były znacznie większe od swoich krewnych, naukowcy uznali, że musiały żywić się liśćmi. Na to wskazywała ich budowa. Obecnie na Madagaskarze występuje ponad 100 gatunków lemurów. Największe z nich wyginęły między 500 a 2000 lat temu.

„To gatunki o dużych ciałach w większości wyginęły, a nie mniejsze gatunki, które istniały w tym samym czasie. Siedliska, do których przystosowały się olbrzymie lemury, prawdopodobnie znacznie się zmieniły, wpływając na ich zdolność do przetrwania” – mówi Stephanie Marciniak z Katedry Antropologii na Uniwersytecie Stanowym Pensylwanii.

Zmiany na drzewie genealogicznym lemurowatych

Niedawno badacze dokonali przełomowego odkrycia. Po przeanalizowaniu setek kości wymarłych lemurów udało im się zidentyfikować kość szczękową lemura koala liczącą 1475 lat. Mimo upływu lat naukowcy wyizolowali cenny materiał genetyczny. Po zbadaniu go mogli wprowadzić zmiany w drzewie genealogicznym całego gatunku lemurowatych.

Zachowane kości szczęki były w na tyle dobrym stanie, że naukowcom udało się przeprowadzić jądrową analizę genomową, a tym samym zrekonstruować genom lemura koali z DNA w jądrze komórkowym. Następnie porównali DNA wymarłych lemurów z DNA współcześnie występujących osobników, w tym dwóch gatunków, które zajmują różne gałęzie drzewa genealogicznego gatunku: lemurii rdzawych (Eulemur rufifrons) i lemurów łasic (Lepilemur mustelinus). Wcześniejsza analiza czaszek i zębów lemurów koali sugerowała, że były bliskimi krewnymi lemurów łasicy. Nowo odkryte dane genetyczne umieszczają jednak wymarłe olbrzymy bliżej lemurii rdzawych.

Po porównaniu DNA lemurów koali z przedstawicielami innych gatunków zwierząt naukowcy znaleźli podobne geny kodujące białka u rokselan złocistych (małpy z charakterystycznym „zadartym nosem”) i koni. Geny te pomagają przyswajać składniki odżywcze i rozkładać toksyny roślin liściastych, co potwierdza, że lemury koale były wyspecjalizowanymi zjadaczami liści.

Odszyfrowanie genomu lemurów koali pomoże naukowcom zrozumieć, w jaki sposób inne gigantyczne wymarłe lemury ewoluowały w swoich siedliskach na Madagaskarze.