Starożytne sarkofagi egipskie są ozdobą wielu muzeów. Podziw zwiedzających budzą liczne zdobienia i wciąż żywe kolory. Najbardziej wystawne sarkofagi były miejscem ostatniego spoczynku władców Egiptu – faraonów. Niestety, większość z nich nie dotrwała do naszych czasów.
Skąd pochodzi nazwa sarkofag?
Samo słowo „sarkofag” pochodzi z języka greckiego. „Sarx” oznacza ciało, a „phagein” – pożeranie. Sarkofag jest więc czymś, co pożera ciało człowieka. Nazwa ta pochodzi od sposobu pochówku zmarłych stosowanego do dziś w niektórych rejonach Grecji i Azji Mniejszej.
Ciało składa się w kamiennej trumnie na kilka lat. Gdy kości zostaną oczyszczone z tkanek miękkich, sarkofag zostaje otwarty. Szczątki są przenoszone np. do urny. Sarkofag zaś można wykorzystać ponownie.
Warto zwrócić uwagę na to, że sarkofag egipski nie był wykorzystywany w ten sposób. Jednak grecka nazwa, zlatynizowana i rozpropagowana przez Pliniusza Starszego, przylgnęła także do niego. Dziś słowo „sarkofag” oznacza po prostu trumnę z kamienia.
Sarkofag egipski – budowa i zdobienia
Sarkofag egipski w założeniu był docelowym miejscem spoczynku zwłok. Do sarkofagu wkładano antropoidalne (w kształcie człowieka) trumny z zabalsamowanymi zwłokami. Dla faraonów, czyli władców starożytnego Egiptu ostatnią, wewnętrzna trumnę wykonywano ze złota.
Egipcjanie wierzyli w życie pośmiertne. Częścią tej wiary była wielka dbałość o sarkofagi, czyli miejsca wiecznego spoczynku. Stąd piękne rzeźbienia i malowidła, mające przypominać dokonania zmarłego. Jego imię umieszczano na sarkofagu, by mógł zachować swą tożsamość w zaświatach.
Forma i zdobienia sarkofagów egipskich zmieniały się na przestrzeni dziejów. Oto główne kierunki:
- w okresie Starego Państwa (ok. 2657–ok. 2166 r. p.n.e.) – sarkofag egipski z ciosów kamiennych lub wykuty w monolicie, z cegły lub terakoty, zdobiony hieroglifami;
- w okresie Średniego Państwa (ok. 2020–ok. 1793 r. p.n.e.) – sarkofag egipski z drewna, zdobiony polichromią i tzw. Tekstami Sarkofagów;
- w okresie Nowego Państwa (1540–1070 r. p.n.e.) – sarkofag egipski z bazaltu lub kwarcytu, rzadziej z granitu.
Kamienne sarkofagi egipskie zwykle były monolityczne. Zdobiły je reliefy przedstawiające sceny mitologiczne. Kształt sarkofagu często odpowiadał kształtowi ciała zmarłej osoby.
Na uwagę zasługuje technika wykonania drewnianych trumien, ukrytych wewnątrz sarkofagów. „Takie trumny antropoidalne wykonywano z kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu fragmentów drewna. W starożytnym Egipcie było ono towarem deficytowym. Elementy sarkofagu łączono więc pieczołowicie ze sobą na wtyki, skoble itp.” – mówi dr Fabian Welc z Instytutu Archeologii UKSW.
Czym były Teksty Sarkofagów?
Aby ułatwić zmarłemu podróż w zaświaty, na wewnętrznych ścianach sarkofagów egipskich umieszczano fragmenty magicznych tekstów. Były one zebrane w księdze zwanej „Tekstami Sarkofagów” („Księgą Sarkofagów”). Potem zastąpiły je „Księgi umarłych”.
Teksty zawarte w tych księgach miały pomóc zmarłemu w wędrówce przez podziemny świat. Dzięki zaklęciom miał uniknąć pragnienia, głodu i innych niebezpieczeństw. Teksty miały też pozwolić zmarłemu na przemianę w ach – idealną, duchową istotę, pod postacią której można dostać się do egipskiego raju, zwanego Polami Jaru.
Znane sarkofagi egipskie
Bardzo znany sarkofag egipski to ten, w którym pochowano Tutanchamona. Mumia faraona była pochowana w sarkofagu wykonanym z kwarcytu, ale jego pokrywa była granitowa. Według archeologów sarkofag Tutanchamona pierwotnie był przeznaczony dla innej osoby. Dopiero po śmierci faraona zmieniono rzeźbienia. W grobowcu znaleziono też trzy trumny w kształcie postaci faraona, włożone jedna w drugą.
Nowe sarkofagi egipskie wciąż są odkrywane. W 2021 r. w Egipcie znaleziono 59 doskonale zachowanych i zapieczętowanych drewnianych trumien. Nietknięte spoczywały pod ziemią ponad 2500 lat. – Sarkofagi prawdopodobnie należały do kapłanów, starszych mężów stanu i wybitnych postaci w społeczeństwie starożytnego Egiptu, wywodzących się z 26. dynastii – powiedział Khaled al-Anani, egipski minister ds. turystyki i starożytności.
