„Księga Wspólnoty”, „Księga Rady” lub Rękopis z Chichicastenango. To kilka nazw Popol Vuh, czyli świętej księgi majańskiego narodu Kicze. To również jedno z najważniejszych źródeł pisanych o losach, historii i kulturze cywilizacji Majów. Dla mieszkańców prekolumbijskiej Ameryki była niczym Biblia dla chrześcijan lub Koran dla muzułmanów. W tekście znajdziemy opowieści i mity dotyczące powstania narodu na terenach dzisiejszej Gwatemali.
Kto napisał Popol Vuh?
Nie wiadomo dokładnie, kto jest autorem Popol Vuh. Niektórzy historycy sugerują, że księga mogła zostać również spisana przez wielu anonimowych autorów. Wiadomo, że teksty powstały w latach 1554–1558. W okresie konkwisty Majowie z narodu Kicze spisywali również swoje relacje o podboju hiszpańskim, które znajdują się na końcu księgi.
Popol Vuh została odkryta dopiero w 1701 roku. Znalazł ją hiszpański dominikanin Francisco Ximeneza, który został mianowany proboszczem w Chichicastenango, mieście w środkowej Gwatemali. Duchowny wykonał transkrypcję tekstu, a następnie przetłumaczył go na język hiszpański. Oryginalne rękopisy zwrócił rdzennym mieszkańcom kraju z narodu Kicze, które po latach prawdopodobnie przepadły.
Hiszpańskie tłumaczenie Popol Vuh odnaleziono dopiero w połowie XIX wieku
Kopia ojca Ximeneza pozostawała przez ponad 100 lat w klasztorze w Gwatemali, a później trafiła do zbiorów Uniwersytetu San Carlos. Niemalże zapomniano o jej istnieniu. W latach 1852–1855 austriaccy etnologowie Moritz Wagner i Carl Scherzer podróżowali po Ameryce Środkowej. Wówczas, przeszukując zbiory biblioteki uniwersyteckiej, natknęli się na dzieło hiszpańskiego dominikanina.
Naukowcy zlecili stworzenie kopii Popol Vuh. W 1856 roku w Wiedniu po raz pierwszy wydano świętą księgę Majów, zarówno w języku Kicze, jak i po hiszpańsku. W 1861 r. opat Charles Etienne Brasseur de Bourbourg przetłumaczył majańskie teksty i opublikował je we francuskiej wersji w Paryżu. Wersja ta zawierała obszerne komentarze, wyjaśnienia i przypisy. Tłumaczenia Ximeneza i Brasseura stały się później podstawą większości współczesnych wydań Popol Vuh.
Co ciekawe, w Polsce święta księga Majów ukazała się po raz pierwszy dopiero w 1980 roku nakładem Polskiego Instytutu Wydawniczego. Za tłumaczenie odpowiadali Halina Czarnocka i Carlos Marrodána Casas.
Co znajdziemy w Popol Vuh?
Jednym z najważniejszych mitów, który opowiada o początkach ludu Kicze, jest historia o bliźniakach Ixbalanque i Hunahpu. Według majańskich wierzeń była to para bogów, twórców cywilizacji Majów. Popol Vuh przedstawia je jako małpy, które są zarówno istotami dobrotliwymi, jak i bezwstydnymi, przynoszącymi nieszczęście i nieustannie manifestującymi siłę swojej seksualności.
Matką bliźniaków była Ixquic, czyli bogini ziemi, która została zapłodniona przez Hun-Hunaphu, boga ognia. Według świętej księgi Majów bracia brali udział w walce dobra i zła. Epicka batalia miała miejsce na placu gry w ullamalitztli (to rytualna gra w piłkę). W wyniku przegranej Hunahpu stracił głowę, a Ixbalanque musiał dokończyć grę w pojedynkę. Odcięcie głowy miało symbolizować „śmierć słońca” oraz powrót do życia boga kukurydzy i walkę księżyca z siłami ciemności.
Drugi z bliźniaków odzyskał głowę brata i postanowił nad nią czuwać. Miał być to symbol odrodzenia słońca oraz możliwość zapewnienia kiełkowania kukurydzy. Gdy słońce zachodziło, Ixbalanque samotnie bronił ludzkość przed nocą i jej potworami. Wieczna walka przez całą dobę oznaczała cykliczność życia. Właśnie dlatego rozgrywka w ullamaliztli w Mezoameryce miała znaczenie duchowe.
Popol Vuh składa się z kilku najważniejszych ksiąg
Popol Vuh, podobnie jak Biblia, składa się z kilku rozdziałów lub ksiąg. Dzieło rozpoczyna się od wstępu, w którym znajdziemy informacje o powstaniu świata według mitologii Majów oraz opis naszej planety. W księdze pierwszej spisano proces powstania wszystkich istot żywych. Według Majów ludzie zostali stworzeni z ziemi i błota.
Księga druga opowiada o walkach bogów i ostatecznym przywróceniu porządku i równowagi na świecie. W księdze trzeciej znajduje się wspomniana wcześniej historia bliźniaków. Ostatni fragment Popol Vuh opisuje lud Kicze oraz jest pewnego rodzaju poradnikiem moralności, który zawiera wskazówki etyczne. W ostatniej części znajdziemy również kroniki i dzieje Majów.
