Ośmiornice są uznawane za jedne z najbardziej inteligentnych zwierząt. Nowe badania potwierdzają, że odczuwany przez ośmiornice ból może może również powodować silny stres. Doświadczenie bólu to coś więcej niż prosty odruch na wrogie bodźce lub urazy – to złożony stan emocjonalny, który może prowadzić do niepokoju i cierpienia. Podczas gdy powszechnie wiadomo, że kręgowce są zdolne do odczuwania zarówno fizycznych, jak i emocjonalnych aspektów bólu, w przypadku bezkręgowców kwestia ta była nierozstrzygnięta – do teraz.

Jak ośmiornice odczuwają ból

Ośmiornice są najbardziej złożonymi neurologicznie bezkręgowcami na Ziemi. Mimo to zaskakująco niewiele eksperymentów skupiło się na potencjale odczuwania bólu przez te właśnie zwierzęta.

Neurobiolożka dr Robyn Crook z Uniwersytetu Stanowego w San Francisco od lat bada kwestię bólu odczuwanego przez ośmiornice. W najnowszej pracy jej laboratorium zastosowano te same protokoły badania bólu u ośmiornic, które powszechnie stosuje się w przypadku laboratoryjnych badań nad gryzoniami. Wykorzystując szczegółowe pomiary spontanicznych zachowań związanych z bólem oraz aktywności neuronalnej, dr Crook zidentyfikowała trzy argumenty, które wskazują, że ośmiornice są zdolne do odczuwania negatywnych stanów emocjonalnych w konfrontacji z bólem. Są to te same cechy, które wykazują ssaki. I to pomimo faktu, że układ nerwowy ośmiornicy jest zorganizowany w zasadniczo inny sposób niż u kręgowców.

Oczywiście, naukowcom niewyobrażalnie trudno jest interpretować subiektywne odczucie lub stan emocjonalny u zwierzęcia. Zwłaszcza tak różnego od nas. Dr Robyn Crook twierdzi jednak, że zachowanie ośmiornic w tych eksperymentach sugeruje, że prawdopodobnie doświadczają one fizycznych i emocjonalnych składników bólu w sposób nie tak różny od gryzoni. W tym odczuwają utrzymujący się stan afektywny (po ludzku: nastrój, uczucia i postawa).

„Nawet w przypadku braku dowodów na świadomą uważność lub zdolność odczuwania u głowonogów, pozostaje jasne, że reakcje ośmiornic w tym badaniu są podobne do tych, które byłyby wyrażone przez doświadczające bólu ssaki, a więc stwierdzenie, że ich stan wewnętrzny również jest podobny, nie byłoby nieostrożne”

– podsumowuje dr Robyn Crook.

Ośmiornice mogą odczuwać ból emocjonalny w podobny sposób jak ludzie. fot. Getty Images

Eksperymenty na ośmiornicach

Poprzednie badania pod wodzą ekspertki wykazały, że ośmiornice mogą odruchowo reagować na szkodliwe bodźce, ucząc się unikać ich w przyszłości. 

Nowe badania idą o kilka kroków dalej. Po pojedynczej sesji treningowej w trzykomorowym pudełku, ośmiornice, które otrzymały zastrzyk z kwasu octowego w jedno ramię, wykazywały wyraźne unikanie komory, w której otrzymały ten zastrzyk.

Z kolei te, którym wstrzyknięto nieszkodliwą sól fizjologiczną, nie wykazywały takiego zachowania. Co więcej, kiedy ośmiornicom, które otrzymały bolesny zastrzyk, podano następnie lidokainę (środek przeciwbólowy), zwierzęta wykazywały tendencję do preferowania komory, w której doświadczyły natychmiastowej ulgi w bólu. Ośmiornice, które otrzymały z kolei tylko sól fizjologiczną, w ogóle nie przejmowały się komorą, w której zastosowano środek przeciwbólowy.

Ta preferencja miejsca wolnego od krzywdy jest uważana za mocny dowód na afektywne doświadczenie bólu u kręgowców. Nie jest to też jedyna analogia. dr Robyn Crook znalazła również dowody na to, że ośmiornice mogą rozróżniać różne jakości i intensywności bólu w różnych miejscach na swoim ciele. Wszystkie ośmiornice, którym wstrzyknięto kwas, wykazywały zachowania pielęgnacyjne w miejscu wstrzyknięcia przez cały 20-minutowy trening, usuwając dziobem niewielki obszar skóry w bolesnym miejscu. 

Nowe badanie różni się od poprzednich badań nad obwodowymi reakcjami bólowymi, w których ośmiornicom miażdżono lub odcinano macki. Wtedy celem było wywołanie u ośmiornicy sugestii, że wstrzyknięcie kwasu wywołuje jakiś rodzaj scentralizowanej odpowiedzi organizmu. W przypadku ssaków ból powodowany jest aktywnością na peryferiach, która następnie napędza zmiany w mózgu lub rdzeniu kręgowym. Głowonogi zaś polegają w dużym stopniu na obwodowym układzie nerwowym i nie jest jasne, jak wiele z tych informacji trafia do ich centralnych obwodów.

Używając nagrań elektrofizjologicznych, dr Robyn Crook pośrednio wykazała przedłużoną reakcję obwodową w ścieżce do mózgu ośmiornicy, która wydaje się reprezentować intensywność bólu odczuwanego przez zastrzyki kwasu. Co więcej, komunikaty te są szybko wyciszane i odwracane za pomocą środka przeciwbólowego, co jest silną oznaką doświadczenia bólu. „Razem, dane te dostarczają silnego wsparcia dla istnienia trwałego, negatywnego stanu afektywnego u ośmiornic” – podsumowuje zespół w artykule, który opublikowano w czasopiśmie iScience.

Zrozumieć bezkręgowce

Do tej pory przedłużające się odczucia bólowe (w przeciwieństwie do krótkotrwałych) były przypisywane tylko ssakom. Fakt więc, że naukowcy znaleźli dowody na na podobne procesy u bezkręgowców, jest dość niezwykłym odkryciem.

Kilka dni temu badacze ośmiornic wykazali również, że mątwy mają zdolność do samokotroli, przeprowadzając na zwierzętach test słodkiej pianki.

Ta wiedza rodzi nowe pytania, jak opiekować się głowonogami i badać ich specyfikę, jednocześnie dostarczając nowych ewolucyjnych źródeł doświadczenia bólu w królestwie zwierząt.

„Naszym celem było przeniesienie kwestii bólu bezkręgowców ponad uzasadnione wątpliwości" – mówi komunikat prasowy laboratorium dr Robyn Crook – „Chcemy, aby wysiłki w celu lepszego uregulowania ich humanitarnego wykorzystania mogły postępować z silną podstawą dowodową, której do tej pory brakowało".

Czytaj więcej o fascynujących ośmiornicach: