Niewolnictwo jest jedną z najstarszych formacji społecznych. Jego historia sięga nawet okresu neolitycznego. Odkrycia archeologiczne m.in. w dzisiejszym Pakistanie wykazały, że już 10 tysięcy lat temu ludzie z kultury Indusu wykorzystywali niewolników do pracy. Niewolników spotykano również w wielu innych starożytnych cywilizacjach, a ich przywileje i rola często różniły się w zależności od regionu.
Ludzi zniewalano już w starożytności
W Mezopotamii niewolnicy mogli zakładać rodziny oraz posiadać własny majątek. Podobnie było w Egipcie. Nad Nilem zniewalano głównie jeńców wojennych, których zmuszano do służby m.in. w pałacach. Niewolnictwo nie było jednak podstawą gospodarki i ekonomii państwa, w przeciwieństwie do starożytnego Rzymu lub Grecji.
To, co jednak łączyło większość niewolników w dawnych kulturach i cywilizacjach, to sposób ich oznaczania. Czasem niewolnicy musieli nosić charakterystyczne ubrania lub opaski, żeby każdy mógł ich rozpoznać. Niekiedy jednak decydowano się na bardziej brutalne metody, które polegały na wypalaniu rozgrzanym do czerwoności metalem znaków i symboli na ciele. Piętnowanie było niezwykle popularne w okresie średniowiecza.
W starożytnym Egipcie niewolnikom wypalano znaki na ciele
Najnowsze badania amerykańskich naukowców wykazały, że podobne praktyki mogli stosować również starożytni Egipcjanie. Na podstawie analizy kronik, tekstów historycznych, obrazów i malowideł oraz 10 żegadeł sprzed 3000 lat stwierdzili, że Egipcjanie piętnowali swoich niewolników. Badacze swoje odkrycie opublikowali na łamach czasopisma naukowego „The Journal of Egyptian Archeology”.
Żegadła pochodzą z okresu panowania aż sześciu egipskich dynastii – od 1292 r. p.n.e. do 656 r. p.n.e. Archeolodzy przyznają, że dotychczas uważano, iż przedmioty te wykorzystywane były tylko do oznaczania bydła lub innych zwierząt.
– Naszym zdaniem te konkretne żegadła były używane do piętnowania ludzi. Symbole, które były wypalane na skórze były za małe, żeby mogły być widoczne na większych zwierzętach – przyznaje Ella Karev, egiptolożka z Uniwersytetu w Chicago i jedna z autorek badania.
Dlaczego Egipcjanie oznaczali swoich niewolników?
– Oczywiście możliwe jest również, że tymi żegadłami wypalano znaki na mniejszych zwierzętach, np. kozach. Jednak wszystkie dowody, które zebraliśmy, wskazują, że były przeznaczone dla niewolników – dodaje uczona. Badaczka podkreśla, że w starożytności stosowano żegadła o wielkości co najmniej 10 cm. Te, które były przedmiotem badań, były trzy razy mniejsze. Co więcej, mają bardzo podobny rozmiar do żegadeł, których Europejczycy kilkaset lat później używali, aby oznaczać afrykańskich niewolników.
Prof. Karev podkreśla również, że wcześniejsze badania sugerowały, że znaki lub symbole widoczne na jeńcach wojennych, którzy przedstawieni byli m.in. na reliefach odnalezionych w starożytnej świątyni Medinet Habu, to tatuaże. – W starożytnym Egipcie tatuowano tylko kobiety lub kapłanów. W praktyce robienie tych samych tatuaży dużej grupie jeńców wojennych byłoby czasochłonne. Właśnie dlatego znaki te musiały być wypalane – zaznacza Karev.
Co ciekawe, prawo dotyczące niewolników w starożytnym Egipcie było relatywnie liberalne. Znane są przypadki, gdy ich status zniewolenia był znoszony, a niektórzy mogli nawet zakładać rodziny z Egipcjankami. Eksperci sugerują, że takie piętnowanie mogło mieć charakter społeczny i być związane z okresem, gdy niewolników w kraju przybywało. Być może taka blizna na całe życie miała przypominać o statusie.
