Mimo że myślenie wychodzi nam różnie, lubimy podkreślać, że jako ludzie jesteśmy inteligentni, a nasze mózgi są bardzo rozbudowane. Przez wiele lat w środowiskach naukowych i nie tylko utrzymywała się teoria, jakoby ludzki mózg powiększał się, co miało doprowadzić do zmiany kształtu czaszki. I rzeczywiście, kiedy patrzymy na grafiki przedstawiające naszych przodków sprzed tysięcy lat, widać wyraźnie różnice w wyglądzie. Okazuje się jednak, że nie były spowodowane rosnącym mózgiem.

Ludzki mózg kiedyś i dziś

Z najnowszych badań wynika, że fizyczna transformacja ludzkiej czaszki w ciągu ostatnich 160 000 lat była prawdopodobnie spowodowana zmianami na twarzy wynikającymi ze zmian diety i stylu życia, a nie z ewolucji samego mózgu. Faktem jest jednak, że czaszki współczesnych ludzi nie różnią się za bardzo od ludzi sprzed 200 tys. lat – przynajmniej pod względem rozmiarów. Mają jednak inny kształt.

Do tej pory uważano, że wpłynęło na to pojawienie się narzędzi i sztuki w życiu codziennym Homo sapiens. Nie ma to jednak zbyt wielu dowodów w postaci skamieniałości. Argumentem przeciwko teorii o rosnącym mózgu jest też fakt, że ludzie mieli i mają różnych rozmiarów czaszki. Gdyby ludzki mózg rzeczywiście się powiększał, mógłby nie zmieścić się w wielu głowach.

Jak bardzo zmienił się ludzki mózg przez 160 tys. lat? Prawie wcale. Co innego czaszki / fot. Arctic-Images/Getty Images

Czym czaszki naszych przodków różniły się od współczesnych?

Aby rozwiązać zagadkę transformacji puszki mózgowej, naukowcy z Uniwersytetu w Zurychu odtworzyli cyfrowo czaszki 50 hominiów znalezione w Etiopii i Izraelu. Należały do H. sapiens, Homo erectus i neandertalczyka. Następnie porównano je ze 125 czaszkami współczesnych ludzi. Zespół badawczy odkrył, że rozmiar i proporcje czaszek dzieci H. sapiens sprzed 160 000 lat były w dużej mierze porównywalne z dzisiejszymi dziećmi. U dorosłych wyglądały jednak inaczej. Naukowcy zwrócili uwagę na ich bardziej pociągły kształt i wyraziste rysy.

Tu warto podkreślić, że nasze twarze rosną do około 20 roku życia, ale mózg osiąga około 95% swojej wielkości już w wieku 6 lat. Wniosek nasuwa się sam.

– Skoro skamieniałości dzieci z niemal w pełni rozwiniętymi mózgami przypominają współczesne, ale dorośli mają różne czaszki, możemy wykluczyć zmianę kształtu ludzkiego mózgu – tłumaczy profesor Christoph Zollikofer.

Dieta zmieniająca rysy twarzy?

Co więc stoi za zmianą kształtu czaszek? Naukowcy przypuszczają, że mogły do tego doprowadzić zmiany w codziennej diecie oraz mniejsze zapotrzebowanie tlenu. Zmiany zaczęły być wyraźniejsze około 12 tys. lat temu, co zbiega się ze zmianą stylu życia łowcy-zbieraczy. To czas, kiedy nasi przodkowie zaczęli uprawiać rolę.

Chris Stringer z Muzeum Historii Naturalnej w Londynie przypomina jednak, że nie mamy wystarczających dowodów na większe zmiany w diecie między środkową a późną epoką kamienia. Bardziej prawdopodobna może być teoria dotycząca zmniejszenia zapotrzebowania tlenu. Współcześni ludzie mają mniejsze klatki piersiowe i mniejszą pojemność płuc. Dokładne zrozumienie tej zależności wymaga kolejnych badań.

O ludzkim mózgu wiemy coraz więcej

Mózg to najbardziej złożony narząd nie tylko u ludzi, a u wszystkich kręgowców. Dopiero zaawansowana nauka pozwala nam coraz lepiej odkrywać tajemnice neuronów. Niedawne badania wykazały na przykład, że jedna cząsteczka w mózgu dzieli wspomnienia na dobre i złe. Autorzy badań sugerują, że to odkrycie może pomóc w walce z depresją i uzależnieniami. Przełomem w medycynie było również upracowanie implantu mózgu. W 2022 r. lekarze poinformowali, że pacjent z zespołem zamknięcia leczony tą metodą nauczył się formułować całe zdania. To pierwszy taki przypadek w historii.

Źródło: PNAS