Mimo że Waga była obserwowana już przez przedstawicieli pierwszych cywilizacji, należy do najpóźniej nazwanych gwiazdozbiorów Zodiaku. Nie jest zbyt okazała, a jej gwiazdy błyszczą bladym światłem. To znacząco utrudnia poszukiwania konstelacji, ale nie ulega wątpliwości, że warto podjąć trud. W umownych granicach gwiazdozbioru znajduje się kilka interesujących obiektów, które zachwycą każdego miłośnika obserwacji nocnego nieba.
Gdzie jest na niebie gwiazdozbiór Wagi?
Waga (Libra) to gwiazdozbiór zodiakalny, znajdujący się na południowej półkuli nieba. Konstelacje, z którymi sąsiaduje, to:
- gwiazdozbiór Węża (Głowa Węża),
- gwiazdozbiór Panny,
- gwiazdozbiór Hydry,
- gwiazdozbiór Wilka,
- gwiazdozbiór Skorpiona,
- gwiazdozbiór Wężownika.
Konstelacja Wagi / ryc. Alexander Jamieson, Wikimedia Commons, public domain
Charakterystyczny układ można obserwować na szerokościach geograficznych pomiędzy 90° S a 57° N. Z obszaru Polski jest widoczny wiosną i latem, czyli w miesiącach, które stwarzają najlepsze warunki do prowadzenia obserwacji nocnego nieba. Nieuzbrojonym okiem można dostrzec ok. 50 gwiazd układu.
Mimo że jasne gwiazdy Wagi tworzą łatwy do wyobrażenia, a przy tym dość charakterystyczny asteryzm (przypominający nieregularny czworokąt, tworzący ramiona i szalki), odnalezienie jej może okazać się niełatwym zadaniem. Mówimy tu bowiem o dość małej i bladej konstelacji. Obserwatorzy, którzy napotkają trudności w tym temacie, najpierw powinni odszukać konstelacje sąsiadujące z Wagą.
Libra jest położona symetrycznie względem ekliptyki. Znajduje się między Skorpionem i Panną. Gdy namierzymy te dwa gwiazdozbiory, odszukanie Wagi stanie się znacznie łatwiejsze.
Dane obserwacyjne:
- rektascensja: 15 h,
- deklinacja: -15 stopni.
Charakterystyka gwiazdozbioru Wagi
Podobnie jak gwiazdozbiór Kasjopei, Waga nie należy do największych konstelacji. Powierzchnia tego obszaru nieba to ok. 538 stopni kwadratowych, co sprawia, że gwiazdozbiór Wagi pokrywa 1,3 proc. powierzchni nieba. To daje mu 29. miejsce pod względem wielkości na liście 88 gwiazdozbiorów uznawanych przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Dla porównania, przywołana wyżej Kasjopeja ma powierzchnię ok. 598 stopni kwadratowych i pokrywa 1,45 proc. powierzchni nieba. Ta konstelacja plasuje się na 25. miejscu w tym samym zestawieniu.
Główne gwiazdy Wagi tworzą trójkąt. Od przeciwległych kątów odchodzą ramiona. Całość wygląda jak nieregularny czworokąt i symbolizuje ramiona i szalki „instrumentu”, którym posługuje się bogini sprawiedliwości.
Waga jest dość bladym gwiazdozbiorem. Najjaśniejsza gwiazda konstelacji – Beta Librae, czyli Zubeneschamali – charakteryzuje się wielkością obserwowaną wynoszącą 2,61 magnitudo. Tradycyjna nazwa obiektu oddalonego od Słońca o ok. 185 lat świetlnych wywodzi się z języka arabskiego i oznacza „północne szczypce” (Skorpiona). Współcześnie dość często używa się arabsko-łacińskiej nazwy Kiffa borealis, oznaczającej „szala północna”. Jednak w 2016 roku Międzynarodowa Unia Astronomiczna formalnie zatwierdziła użycie tradycyjnego nazewnictwa dla określenia tej gwiazdy.
Drugą gwiazdą w konstelacji, która częściowo zachowała swoje tradycyjne nazewnictwo, jest Alfa Librae. W starożytności gwiazda nosiła nazwę Zubenelgenubi, co znaczy „południowe szczypce” (Skorpiona). Odległy od Słońca o ok. 76 lat świetlnych układ podwójny współcześnie jest określany arabsko-łacińską nazwą Kiffa australis, oznaczającą „południowa szala”. Należy jednak podkreślić, że w 2016 roku Międzynarodowa Unia Astronomiczna zatwierdziła użycie tradycyjnej nazwy dla najjaśniejszego składnika układu.
Gwiazdozbiór Wagi nie gromadzi tylu ciekawych obiektów, co sąsiadujący z nią Skorpion. Nie oznacza to jednak, że amatorzy obserwacji astronomicznych nie mają czego szukać na tym skrawku nieba. Wymieniając interesujące cele obserwacyjne, należy wskazać choćby na gromadę kulistą NGC 5897. W 20-centymetrowym teleskopie jest widoczna jako obszerna chmura z centralną koncentracją. Bez trudu można wyodrębnić kilka gwiazd.
W pobliżu gromady znajduje się mgławica planetarna Merrill 2-1. Obserwując ją przy pomocy 20-centymetrowego teleskopu, można dostrzec równomiernie oświetlony niebieski dysk.
Nie można nie wspomnieć, że w obszarze Wagi znajduje się planeta Gliese 581c, tzw. superziemia. Na orbitującej wokół czerwonego karła planecie skalistej może występować woda w stanie ciekłym. Jeżeli to prawda, należy założyć, że istnieją na niej warunki dogodne dla życia tlenowego. Co więcej, naukowcy są zdania, że na jej powierzchni panuje temperatura zbliżona do ziemskiej. Obiekt o masie ok. 5,6 mas ziemskich, który powstał ok. 4,3 miliarda lat temu (czyli niebawem po powstaniu Układu Słonecznego, którego wiek jest szacowany na ok. 4,6 miliarda lat) jest oddalony od naszej planety o ok. 20 lat w świetlnych, co w skali astronomicznej jest niewielką odległością.
Pochodzenie gwiazdozbioru Wagi
Wagę obserwowali już starożytni Sumerowie. Przedstawiciele jednej z najstarszych cywilizacji (a być może nawet najstarszej) interpretowali tę konstelację jako symbol osądu żywych i umarłych. W czasach, gdy na obszarze Mezopotamii kwitła kultura sumeryjska, jesienna równonoc na półkuli północnej następowała, gdy Słońce wkraczało właśnie w gwiazdozbiór Wagi. Sumerowie nazywali tę konstelację Zib-ba an-na, co oznacza „równowaga nieba”.
Analizując pochodzenie poszczególnych gwiazdozbiorów, można dojść do wniosku, że każda kolejna kultura przejmuje ich interpretację od kolejnych, dostosowując ją do własnych wierzeń. Nie dotyczy to jednak Wagi, a przynajmniej nie w stu procentach. Podobna do sumeryjskiej interpretacja pojawia się w kulturze starożytnych Indii i Chin. Jednak antyczni Grecy, którzy stworzyli podwaliny cywilizacji Zachodu, nie widzieli w niej odrębnego gwiazdozbioru. W charakterystyczny asteryzmie dopatrywali się szczypiec sąsiadującego z nią Skorpiona. Waga ponownie stała się odrębną konstelacją dopiero w czasach rzymskich.
Mitologia i znaczenie
W wierzeniach starożytnych Rzymian, Wieczne Miasto powstało, gdy Księżyc znajdował się właśnie w tej konstelacji. Charakterystyczny wzór gwiazdozbioru kojarzyli z ładem i harmonią – koncepcjami, które leżały u podstaw rzymskiej cywilizacji. Na taką interpretację wpływ miało też sąsiedztwo gwiazdozbioru Panny, który w tamtejszej kulturze był wyobrażany jako postać bogini sprawiedliwości. Waga miała być jej instrumentem, z pomocą którego personifikacja etyki miała bezstronnie sądzić żyjących i martwych.
Używana do dziś nazwa konstelacji upowszechniła się w czasach rzymskich, ale współcześni nie zapomnieli o tym, że Hellenowie łączyli ten gwiazdozbiór ze Skorpionem. Dwie gwiazdy Wagi – Zubenelgenubi i Zubeneschamali – do dziś noszą swoje tradycyjne nazwy, oznaczające odpowiednio „południowe szczypce” i „północne szczypce”.
