Osady pochodzą sprzed ok. 10 tys. lat z wczesnego etapu rozwoju kultury Butowo, określanej jako społeczność mezolitycznych łowców-zbieraczy, którzy zamieszkiwali głównie dorzecze górnej Wołgi w zachodniej Rosji. W tym okresie lodowce pokrywające większą część Eurazji już się cofnęły, a megafauna w większości wymarła w tym regionie. Dowody działalności mezolitycznej na tym obszarze zostały zidentyfikowane już w latach 70-tych i 80-tych, ale po raz pierwszy przeprowadzono systematyczne wykopaliska w celu określenia zakresu pozostałości archeologicznych przed budową autostrady M12 Moskwa-Niżny Nowogród-Kazań.
Przebadano obszar obejmujący ponad 10 000 metrów kwadratowych
W pobliżu wsi Małe Okulowo archeolodzy przebadali pięć stanowisko o łącznym obszarze obejmującym ponad 10 000 metrów kwadratowych. Oprócz obiektów z okresu mezolitu, odkryto również te z późniejszych epok - neolitu, brązu i wczesnej epoki żelaza. Epoka brązu jest tam reprezentowana przez krótkotrwałe osady starożytnych hodowców bydła kultury fatjanowskiej, którzy przybyli z zachodu, oraz kultury pozdniakowskiej, związanej ze stepami południowej Rosji.
Tereny w okolicy wsi Małe Okulowo były prawdopodobnie miejscami gdzie istniały sezonowe osady mezolityczne, w których archeolodzy odkryli pozostałości materialne wskazujące na polowanie i rybołówstwo dzięki licznym nagromadzeniom artefaktów krzemiennych oraz dużej liczbie kości zwierząt i ryb. W jednym ze stanowisk badacze natrafili na ślady chaty, gdzie odkryli palenisko i dwa sztuczne doły.
Centrum produkcji narzędzi krzemiennych i broni
Na wszystkich stanowiskach odkopano dużą liczbę artefaktów krzemiennych, w tym groty strzał, skrobaki, przekłucia i fragmenty siekiery. Małe Okulowo posiada również duże nagromadzenie odpadów z produkcji krzemienia, co sugeruje, że było to centrum produkcji narzędzi krzemiennych i broni. Dzięki użyciu planigrafii ( czyli inaczej: tomografii, w której trójwymiarowe obrazy wewnętrznej struktury obiektu stałego są tworzone poprzez propagację fal energii przez ten obiekt), zidentyfikowano kilka dużych stref obfitujących w znaleziska. O produkcji kamienia świadczyła ogromna ilość znalezionych rdzeni i odłupków: ostrzy, płatków, wiórów i łusek.
Z osadnictwem w okolicy Butowa związana jest bogata kultura materialna, w skład której wchodzą kościane harpuny, krzemienne noże, szpady i skrobaki. Znaleziono też inne przedmioty, jak groty strzał do polowań (wykonane głównie z krzemienia). Co ważne pomimo obfitych znalezisk, jednocześnie brak jest na omawianym terenie ceramiki. „Odkopane tu narzędzia krzemienne są podobne do innych, pochodzących z obszarów leśnych Europy Wschodniej od Bałtyku do Uralu i mówią nam wiele o więzach kulturowych ludności tego rozległego terytorium we wczesnym mezolicie" - piszą archeolodzy prowadzący wykopaliska w komunikacie prasowym Instytutu Archeologii RAS.
Konstantin Gavrilov, szef Instytutu Archeologii Rosyjskiej Akademii Nauk powiedział: „Znaleziska w pobliżu Małego Okulowa pasują do charakterystyki kultury archeologicznej Butovo, która w tym czasie była szeroko rozpowszechniona w obszarze rzek Wołga-Oka. Dzięki dokładnemu opis znalezisk i zrozumieniu ówczesnych technologii, będziemy mogli porównać cechy tej kultury mezolitycznej z przedmiotami z wcześniejszych, a także późniejszych okresów historii ludzkości i zrekonstruować postęp technologiczny."
