Kość słoniowa była niezwykle cenionym materiałem do wyrobów rzemieślniczych już w okresie prehistorycznym. Z zębów ssaków tworzono głównie biżuterię oraz przedmioty codziennego użytku. W starożytności używano jej również do tworzenia rzeźb i innych dzieł sztuki. W średniowieczu plastyka z kości słoniowej przeżyła znaczny rozkwit. Głównym ośrodkiem artystycznym dla tego rodzaju wytworów stało się Bizancjum.
Kość słoniowa w anglosaskiej Brytanii
Jednak jako kość słoniową rozumiemy nie tylko zęby słoni. Do produkcji dzieł wykorzystywano również kości i zęby innych wielkich ssaków i ryb, takich jak morsy, narwale, hipopotamy oraz kaszaloty, a w czasach prehistorycznych nawet mamuty. Wynikało to m.in. z obecności danych zwierząt w regionie, ponieważ eksport produktów i towarów w dawnych czasach był znacznie bardziej ograniczony.
Właśnie dlatego najnowsze odkrycie w Lincolnshire, we wschodniej Anglii, zaskoczyło archeologów. Podczas wykopalisk odnaleziono anglosaskie grobowce sprzed ok. 1500 lat, w których znaleziono pierścienie wykonane z kości słoniowej. Przedmioty te były fragmentami damskich toreb i znajdowały się w bogatszych grobach. Okazało się, że materiał pochodził od afrykańskich słoni.
– Debata na temat pochodzenia kości słoniowej w Anglii trwa już od XIX wieku. Kość słoniowa morsa i mamuta była uważana za alternatywę dla zębów słoni. Jednak niedawne wykopaliska na wczesnośredniowiecznym anglosaskim cmentarzu w Scremby w Lincolnshire ujawniły szereg skomplikowanych kobiecych pochówków, w których znajdowały się pierścienie wykonane z kości słonia afrykańskiego – napisali archeolodzy w badaniu, które opublikowano na łamach czasopisma „Journal of Archaeological Science: Reports”.
Zęby pochodziły ze wschodniej Afryki
Naukowcy postanowili przeprowadzić analizę, czy artefakty wykonano w okresie, z którego pochodziły pochówki, a następnie zidentyfikowali pochodzenie samej kości słoniowej. Badania metodą m.in. spektrometrii mas wykazały, że zęby pochodziły od słoni żyjących ok. V i VI wieku n.e. prawdopodobnie w regionie Wielkich Rowów Afrykańskich, w Afryce Wschodniej. Zwierzęta te należały do rodzaju Loxodonta.
Ssaki te żyły zatem ok. 6400 kilometrów od Wysp Brytyjskich. – Te wstępne dowody pozwalają nam rozważyć sieci handlowe i czynniki społeczno-ekonomiczne, które ułatwiły dystrybucję kości słoniowej z Afryki na Wyspy Brytyjskie w tym okresie – przyznają badacze. Odkrycie sugeruje, że możemy mieć do czynienia z jednym z najdłuższych szlaków handlowych w tych czasach.
– Te zęby musiały przemierzyć naprawdę długą drogę, zanim dotarły do Wysp Brytyjskich – twierdzi Hugh Willmott, archeolog z Uniwersytetu w Sheffield i współautor badania. Badacz przypomina, że podobne pierścienie odnajdywano w całej Anglii, a czasem również w Europie kontynentalnej. Zazwyczaj znajdowały się w grobowcach elitarnych anglosaskich kobiet.
– Odkrycie tych artefaktów wyłącznie w bogatych grobach może wskazywać na ich status. Prawdopodobnie pierścienie były związane z kobietami, które zajmowały szczególne miejsce w anglosaskim społeczeństwie – przyznaje Willmott.
Dowód na niezwykle rozległe szlaki handlowe we wczesnym średniowieczu
Co ciekawe, badacze podkreślają, że nie znaleziono jednoznacznych dowodów, które sugerowałyby obróbkę kości słoniowej w Anglii. Fakt ten sugeruje, że artefakty mające kształt pierścieni o wielkości 10–15 cm zostały wykonane w Afryce i stamtąd przywiezione na wyspy. Autorzy badania sugerują, że wykonano je prawdopodobnie w Aksum, które w tym czasie było jednym z większych ośrodków obróbki zębów ssaków.
– Znaleziska pokazują, że pierścienie z kości słoniowej były popularne wśród Anglosasów przez co najmniej 100 lat. Mówimy więc o długotrwałym handlu – podkreśla Willmott. – Ok. VII wieku jednak zaprzestano używania przedmiotów codziennych z tego materiału. Być może szlak handlowy został wówczas przerwany – dodaje archeolog.
Eksperci przyznają, że najnowsze odkrycie może rzucić nowe światło na wczesnośredniowieczne sieci handlowe. Wszystko wskazuje na to, że szlaki w pierwszym tysiącleciu naszej ery, były znacznie bardziej odległe i złożone, niż dotychczas podejrzewano.
