Wydmy gwiaździste to jeden z naturalnych cudów świata. Są ogromne, masywne i imponujące. Oglądane z ziemi wyglądają jak piramidy. Gdyby zaś spojrzeć na nie z powietrza, przypominałyby gwiazdy. Zawdzięczają to ramionom odchodzącym od wspólnego wierzchołka.

Jak powstają te niezwykłe struktury? By odpowiedzieć na to pytanie, naukowcy z Aberystwyth University oraz University of London wybrali się do południowo-wschodniego Maroka. Tam zbadali jedną z najpiękniejszych wydm gwiaździstych świata. To Lala Lallia, znajdująca się w części Sahary znanej jako Erg Chebbi.

W artykule opublikowanym w czasopiśmie „Scientific Reports” badacze opisują efekty tej wyprawy. Sprytne badanie wykazało, że podstawa wydmy Lala Lallii ma 13 tys. lat. Jednak jej górna część uformowała się stosunkowo niedawno. Potężna piaskowa góra urosła zaledwie w  tysiąc lat.

Jak powstają wydmy gwiaździste? 

Wiejące na pustyniach wiatry nieustannie przenoszą piasek. Jeśli na ich drodze pojawią się przeszkody – np. kamienie – piasek zaczyna się na nich gromadzić. Z czasem powstaje całe wzniesienie, czyli wydma. Wydmy mają różne kształty, w zależności od kierunku wiatru.

Wydmy gwiaździste są jednymi z najbardziej skomplikowanych. Powstają tam, gdzie wiatry wieją z różnych stron. W takim wypadku usypują rozległe struktury o złożonym kształcie. Największa wydma gwiaździsta świata najprawdopodobniej znajduje się w Chinach na pustyni Badain Jaran. Ma 300 m wysokości. Piaszczyste góry istnieją też na Marsie i Tytanie.

Badana przez Brytyjczyków Lala Lallia ma 700 metrów szerokości i 100 wysokości. Jej nazwa, pochodząca z języków berberyjskich, oznacza „najwyższy święty punkt”. 

Szybki wzrost wydmy gwiaździstej

Naukowcy ustalili, że podstawa tej wydmy uformowała się ok. 13 tys. lat temu. Później wydma powoli rosła, aż ok. 9 tys. lat temu zatrzymała się. Wówczas na Saharze było bardziej wilgotno niż obecnie. Naukowcy znaleźli pozostałości starych korzeni. Wskazuje to, że Lala Lallię ustabilizowała roślinność. Aż przez 8 tys. lat wydma się nie zmieniała.

Jednak ok. tysiąc lat temu znów zaczęła rosnąć. I to bardzo szybko, usypywana przez piasek nawiewany jednocześnie z przeciwnych kierunków: południowego zachodu i północnego wschodu. Był to efekt zmian klimatu. 

Naukowcy odkryli też, że wydma cały czas jest w ruchu. Wiatr ze wschodu powolutku pcha ją na zachód. Lala Lallia przesuwa się w tempie 50 cm rocznie.

Jak się ustala wiek wydmy?

Skąd to wszystko wiadomo? Piasek powstał miliony lat temu. Jego wiek nie wyjaśnia, kiedy uformował wydmę. Jednak okazuje się, że da się z niego wyczytać co innego: kiedy ostatni raz wystawiony był na światło słoneczne. 

Naukowcy opracowali specjalną technikę datowania wydmowego piasku. Wymagała ona wydobycia próbek z wnętrza wydmy tak, by nie padło na nie światło. Zrobiono to z pomocą zwykłych rur. Później próbki trafiły do laboratorium osłoniętego przed światłem słonecznym. Tam, mierząc wypromieniowywaną energię, udało się określić, kiedy raz ostatni raz na piasek widział słońce. W ten sposób badacze mogli określić wiek różnych części wydmy.

Wydmy gwiaździste a geologia

Dla geologów wydmy gwiaździste kryją pewien sekret. Dotychczas naukowcy nie znajdowali zbyt wiele ich śladów w zapisie geologicznym. Ta tajemnicza nieobecność stanowiła wielką zagadkę. 

Autorzy najnowszej pracy uważają, że ją rozwiązali. Badanie Lala Lallii pozwoliło im opracować zestaw cech wydm gwiaździstych, które pozwolą je zidentyfikować podczas badań geologicznych. – Dzięki temu geolodzy będą po prostu lepiej wiedzieli, czego szukać – mówi prof. Charlie Bristow, główny autor pracy.


Źródła: Guardian, phys.org, Scientific Reports.