Ekologiczne produkty w sklepach, ekologiczne opakowania, ekologiczne środki transportu – chyba każdy z nas codziennie słyszy te określenia. Warto jednak wiedzieć, że ekologia nie jest żadnym nowatorskim „wymysłem”. Wbrew obiegowym opiniom, nie jest to także styl życia ani zbiór zasad postępowania, których celem ma być wywarcie minimalnego wpływu na środowisko.

Współcześnie pojęcie „ekologia” najczęściej używane jest w nienaukowym kontekście. O ile świadomość ekologiczna jest bardzo ważna, to nadużywanie tego terminu doprowadza do sytuacji, w której znaczna część społeczeństwa ma mylny obraz jego znaczenia i zakresu. Bo ile osób, które na stałe włączyły to wyrażenie do swojego słownika, zdaje sobie sprawę z tego, że mówimy tu o jednej z najbardziej szanowanych dziedzin nauk biologicznych? Nie mamy dokładnych danych na ten temat, ale stawiamy dolary przeciwko orzechom, że znaczna część używa tego słowa w niewłaściwy sposób. Warto więc dowiedzieć się, czym zajmuje się ekologia. 

Ekologia – co to jest?

Termin „ekologia” powstał z połączenia dwóch greckich słów – οἶκος (oíkos), czyli „dom” i λόγος (logos), czyli „nauka”. Został wprowadzony w drugiej połowie XIX wieku przez Ernsta Haeckela – niemieckiego biologa, filozofa i podróżnika.

Mówiąc o ekologii, na myśli trzeba mieć naukę będącą dziedziną biologii. Ekologia zajmuje się opisywaniem zależności, które występują między poszczególnymi gatunkami organizmów żywych a ich środowiskiem bytowym. W zakresie tej dziedziny leży także badanie zjawisk, które zachodzą pomiędzy poszczególnymi organizmami żywymi. 

Na ekologię składa się kilka systemów, takich jak:

  • populacja – określona grupa przedstawicieli danego gatunku organizmów żywych, które oddziałują na siebie i krzyżują się między sobą;
  • biocenoza – stanowi zbiór określonych organizmów żywych, które wzajemnie oddziałują na siebie;
  • biotop – środowisko naturalne, w którym występują określone grupy organizmów żywych;
  • ekosystem – to zbiór wybranych organizmów żywych, które występują w określonym środowisku naturalnym, czyli mamy tu do czynienia z połączeniem biocenozy i biotopu;
  • biosfera – to całkowita przestrzeń, którą zajmują organizmy żywe.

Podsumowując, ekologia jest nauką, która zajmuje się badaniem i wyjaśnianiem interakcji występujących między organizmami, zależności występujących między organizmami (czyli biocenozą) i abiotycznym środowiskiem, w którym występują (czyli biotopem), procesów i zjawisk, które zachodzą w biocenozach, ekosystemach oraz biosferze.  

Warto zaznaczyć, że ekologia jest dziedziną interdyscyplinarną, która wykorzystuje wiedzę z zakresu innych nauk, takich jak:

  • biogeografia,
  • geochemia,
  • fizjologia,
  • etologia,
  • zoologia,
  • genetyka,
  • botanika,
  • ewolucjonizm.

To wszystko brzmi dość skomplikowanie. Czy da się uprościć to pojęcie? Oczywiście, że tak. Prosta definicja słowa „ekologia” ekologia wskazuje, że jest to nauka badająca strukturę i funkcjonowanie przyrody w sposób holistyczny.

Czym zajmuje się ekologia?

Jako nauka, ekologia pochyla się nad różnymi zjawiskami. To sprawia, że ze względu na zakres badanych i opisywanych zjawisk, należy dzielić ją na następujące dziedziny:

  • ekologia społeczna,
  • ekologia populacyjna,
  • ekologia behawioralna,
  • ekologia ewolucyjna,
  • synekologia,
  • autoekologia.

Ekologia społeczna zajmuje się umieszczaniem wybranych jednostek, reprezentujących określony gatunek organizmów żywych, w środowisku, w którym nie występuje w sposób naturalny. Takie działanie pozwala poznać zależności oraz wyodrębnić charakterystyczne cechy określonych gatunków.

Ekologia populacyjna skupia się na wybranej populacji organizmów żywych. Bada jej funkcjonowanie i liczebność.

Ekologia behawioralna bada organizmy żywe w nowych warunkach. Dzięki temu możliwe jest szczegółowe poznanie zachowań określonych gatunków.

Ekologia ewolucyjna pochyla się nie tylko nad teraźniejszością, ale i nad przeszłością. Bada historię powstania wybranego gatunku organizmów żywych i zmiany, jakie zachodziły w nim w toku ewolucji. 

Synekologia zajmuje się grupą wybranych organizmów żywych. Bada przede wszystkim ich wzajemne oddziaływanie.

Autoekologia bada organizmy żywe w ich naturalnym środowisku. Pochyla się przede wszystkim nad ich rozwojem i funkcjonowaniem.

Inne dziedziny ekologii to:

  • ekologia biocenoz – bada wpływ, jaki na ich strukturę i organizację wywierają interakcje międzygatunkowe;
  • ekologia ekosystemów – zajmuje się badaniem obiegu materii i przepływu energii między abiotycznymi i biotycznymi składnikami, które tworzą ekosystem;
  • ekologia biosfery – zajmuje się określaniem wpływu krążenia materii i przepływu energii na rozmieszczenie organizmów żywych i ich funkcjonowanie w biosferze.

Ze względu na środowisko stanowiące obiekt badań, należy rozróżniać ekologię środowisk wodnych i ekologię środowisk lądowych. Pod względem badanych grup taksonomicznych, różnicuje się ekologię człowieka, ekologię zwierząt i ekologię roślin.

Jak widać, ekologia jest nauką, która podchodzi do środowiska i zapełniających go organizmów żywych w sposób holistyczny. To właśnie ze względu na szeroki zakres prowadzonych badań i obserwacji konieczne jest różnicowanie poszczególnych dziedzin ekologii, z których każda zajmuje się czymś innym. Łatwo można jednak zauważyć, że wszystkie działania ekologiczne mają jeden wspólny mianownik, a jest nim środowisko naturalne.

Kim jest ekolog?

Żeby móc lepiej zrozumieć, kim jest ekolog, najpierw wypada wyjaśnić, kim ekolog nie jest. To pojęcie nie dotyczy aktywisty, który w ramach protestu przywiązuje się do drzewa i w ten sposób blokuje planowane inwestycje. Nie jest to także osoba nawołująca do zmiany stylu życia i protestująca z transparentem w dłoni. Ani człowiek segregujący odpady, sprzątający lasy i parki. Dlaczego o tym wspominamy? Ponieważ nie należy mylić ekologa z działaczem proekologicznym.

Ekolog jest naukowcem posiadającym wykształcenie w kierunku nauk biologicznych i/lub ekologicznych. Przy czym należy podkreślić, że samą ekologię zwykle studiuje się jako specjalizację. Jako aspirujący naukowiec, przyszły ekolog musi uczyć się wielu przedmiotów i zdobywać doświadczenie poprzez opracowywanie projektów i praktyki. 

Czym zajmują się ekolodzy?

Po ukończeniu studiów, ekolog w swojej pracy zajmuje się badaniem oraz opisywaniem zjawisk i oddziaływań, które zachodzą między ożywionymi a nieożywionymi składnikami środowiska. Praca ekologów pomaga zrozumieć relacje, które zachodzą w przyrodzie. Mowa o wzajemnym oddziaływaniu organizmów żywych i elementów nieożywionych.

Często można spotkać się z opiniami, według których praca ekologa ma niewiele wspólnego z troską o środowisko, a samych naukowców najbardziej interesuje zdobywanie grantów, tytułów i uznania w swoim otoczeniu. Cóż, trudno się z tym zgodzić.

Trzeba bowiem wiedzieć, że praca ekologa nie polega wyłącznie na „teoretyzowaniu” w murach uniwersytetów i instytutów naukowych. To właśnie ekolodzy uczestniczą w pracach nad odnawialnymi źródłami energii. To oni określają wpływ działań przemysłowych na środowisko i ich późniejsze konsekwencje. Ekolodzy klasyfikują gatunki zwierząt i roślin, które powinny podlegać ochronie. Wytyczają tunele dla zwierząt, którymi te mogą bezpiecznie migrować. Pomagają w wytyczeniu przebiegu dróg w sposób najmniej inwazyjny dla środowiska naturalnego. Uczestniczą w pracach nad unowocześnianiem praktycznie wszystkich gałęzi przemysłu, pomagając opracować stosowne rozwiązania. 

Gdyby nie praca ekologów, nie dysponowalibyśmy nawet ułamkiem aktualnej wiedzy o otaczającym nas świecie, a konsekwencje tego mogłyby być bardzo poważne. Trzeba bowiem zdać sobie sprawę z tego, że przyroda jest jak połączony łańcuch, w którym ważne jest każde ogniwo. Zniknięcie jednego gatunku mogłoby pociągnąć za sobą poważne konsekwencje dla kolejnych, a finalnie także dla człowieka. To właśnie dzięki ekologii rozumiemy te zależności i możemy podejmować działania zmierzające do zachowania równowagi w przyrodzie.