Wystawa monograficzna Romana Vishniaca ukazuje dzieła bardzo różnorodne – wiele z nich odkryto dopiero niedawno. Jego twórczość obejmuje ponad pięć dekad, od wczesnych poszukiwań inspirowanych europejskim modernizmem w latach 20 XX wieku, po innowacyjną mikrofotografię lat 50’ i 60’. Vishniac był autorem najbardziej rozpoznawalnego i najczęściej powielanego fotograficznego zapisu świata u progu Zagłady, choć jedynie niewielka część dorobku została pokazana za życia autora. Urodzony w 1897 roku w zamożnej rodzinie rosyjskich Żydów, wychował się w Moskwie, gdzie studiował biologię. W 1920 roku, w następstwie rewolucji październikowej, wyemigrował do Berlina. Jako fotograf amator uwieczniał życie ulicy, tworząc błyskotliwą, ironizującą kronikę wizualną swego przybranego miasta, a jednocześnie eksperymentując z nowym podejściem do kadru i kompozycji. Dokumentował dojście nazistów do władzy, a zwiastujące rychłą katastrofę przejawy represji stały się wkrótce centralnym tematem jego prac.
Świadek tamtego świata
W 1935 roku główne przedstawicielstwo europejskie American Jewish Joint Distribution Committee (w Polsce znanej jako Joint) – największej żydowskiej organizacji pomocowej na świecie– zleciło mu udokumentowanie życia ubogich społeczności żydowskich w Europie Wschodniej. W obliczu coraz większego bezrobocia, szerzącej się biedy, bojkotów antysemickich Joint musiał stworzyć nowy system dostarczania pomocy oraz nowe kanały pozyskiwania funduszy na swoją działalność. Zdjęcia można było powielać bez ograniczeń i niewielkim kosztem, dzięki czemu można było je wykorzystywać podczas pokazów slajdów, w broszurach, apelach i wszelkiego rodzaju raportach rozpowszechnianych w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej. W ciągu kolejnych lat fotografie Vishniaca odegrały kluczową rolę w komunikowaniu misji Jointu. Był to też ostatni całościowy, wykonany przez jednego fotografa, portret istniejących od stuleci wspólnot żydowskich. Owocem czteroletnich prac były słynne zdjęcia, które w znacznej mierze zdefiniowały charakter fotograficznej spuścizny Vishniaca.Portret Żydów
Dzieci i całe rodziny cierpiące wskutek wojny, wypędzenia z rodzinnych stron, bojkoty i antysemityzm - większość opublikowanych zdjęć Vishniaca z Europy Wschodniej przedstawia niedostatek. Choć Vishniac kojarzony jest najczęściej ze zdjęciami wsi i małych miasteczek (sztetli), większość jego fotografii przedstawia życie w dużych miastach, takich jak Warszawa, Kraków, czy Łódź. Wiele innych ilustruje aktywność filantropijną Jointu, np. kolonie dla dzieci, działalność towarzystw udzielających nieoprocentowanych pożyczek, garkuchnie, szkoły i organizacje zajmujące się ochroną zdrowia.Jego nieopublikowane zdjęcia ukazują dużo bardziej zniuansowaną i złożoną rzeczywistość życia Żydów wschodnioeuropejskich i odkrywają przed nami dużo bardziej wielostronnego – a zarazem nowoczesnego – artystę.
