Księżyc jest jak na razie jednym ciałem niebieskim, do którego podróżowali i na którym wylądowali ludzie. Chodzi tu oczywiście o program Apollo. Przez to, że widzimy go niemal codziennie na nocnym niebie, zdążył nam spowszechnieć i zachwyca jedynie przy okazji spektakularnych pełni lub zaćmień.
Fazy Księżyca
Krążąc wokół Ziemi nasz satelita kręci się wokół własnej osi w taki sposób, że wciąż jest zwrócony w naszym kierunku tą samą stroną. Fazy Księżyca są rezultatem oglądania jego płaszczyzny pod różnymi kątami spowodowanymi różnymi położeniami Słońca, Ziemi i Księżyca względem siebie. Tworzą one cykl od nowiu do pełni. Pomiędzy dwiema takimi samymi fazami Księżyca mija 29,5 dnia. To tzw. miesiąc księżycowy (synodyczny).
Oto poszczególne fazy Księżyca widoczne na półkuli północnej:
Fazy Księżyca / fot. Getty Images
- nów – obszar zwrócony do Ziemi nie jest oświetlony,
- wrastający sierp – widzimy fragment Księżyca w kształcie litery D,
- kwadra pierwsza – widoczna jest tylko prawa część tarczy Księżyca,
- poszerzony Księżyc – widoczna jest prawa część tarczy Księżyca i fragment lewej części,
- pełnia – oświetlony cały obszar zwrócony do Ziemi,
- garbaty Księżyc – widoczna jest lewa część tarczy Księżyca i fragment prawej części,
- kwadra ostatnia – widoczna jest tylko lewa część tarczy Księżyca,
- malejący sierp – widzimy fragment Księżyca w kształcie litery C.
Wszystkie fazy Księżyca na jednym zdjęciu
Księżyc każdej nocy jest inny. Jednak nie prowadząc wnikliwych obserwacji łatwo o tym zapomnieć. Powstało jednak zdjęcie, a konkretnie kolaż nałożonych na siebie zdjęć poszczególnych faz naszego satelity, które obrazuje jego zachwycające piękno. Kadr wykonany przez Jasona De Freitasa z Australii z miejsca obiegł internet.
Przygotowanie takiego kadru wymaga wiele czasu. Sam miesiąc synodyczny, czyli okres między dwiema jednakowymi fazami Księżyca trwa dokładnie 29 dni 12 godzin 44 minuty i 2,8 sekundy. Oczywiście w tym wypadku wykonanie sekwencji zdjęć trwało jeszcze dłużej i wymagało odpowiedniego przygotowania.
Zarówno amatorzy, jak i koledzy Jasona z branży, zastanawiają się nad tym, jak powstawała wyjątkowa fotografia. Mistrz postanowił podzielić się swoją wiedzą. Jak pokazał na opublikowanym w sieci nagraniu, wielokrotna ekspozycja jednej klatki powstała dzięki ówczesnemu zaplanowaniu zdjęcia i śledzenia kolejnych faz Księżyca. Po zrobieniu pierwszych kilku zdjęć Srebrnego Globu przygotował wzór nakładki, która posłużyła mu w przygotowaniu następnych fotografii.
Jason De Freitas na co dzień mieszka w australijskim stanie Nowa Południowa Walia. Fotografia to nie tylko jego pasja, ale też sposób na życie. Reprodukcje jego kadrów można kupić w sieci. Oryginały są publikowane na oficjalnym profilu fotografa na Instagramie. Jego działalność śledzi blisko 38 tys. osób. Spora część z nich dowiedziała się o Jasonie właśnie dzięki jego księżycowej fotografii.
Kadr pojawił się w sieci po długiej przerwie od poprzedniej publikacji fotografa. W grudniu 2020 roku pochwalił się zdjęciem, na którym widać nie tylko Księżyc, ale też stację kosmiczną przelatującą pomiędzy Jowiszem a Saturnem. Na instagramowym profilu znajdziemy też wiele zdjęć Drogi Mlecznej, będących nie lada gratką dla pasjonatów astronomicznych obserwacji.
Jak fazy księżyca wpływają na pływy morskie
Wody po stronie Ziemi zwróconej ku Księżycowi są przez niego silniej przyciągane niż te po stronie przeciwnej. Siły te „rozciągają” oceany, nadając im kształt elipsy. Powstają wówczas dwa „wybrzuszenia” – obszary podwyższonego poziomu morza – po dwóch stronach Ziemi: zwróconej ku Księżycowi i przeciwnej, a obniżenie w miejscach prostopadłych do nich.
Te deformacje okrążają Ziemię w rytm wschodów i zachodów Księżyca. Jednocześnie są ciągnięte przez obrót Ziemi, w wyniku czego wyprzedzają trochę Księżyc. Grawitacja Słońca także wywiera wpływ na pływy. Jak zmieniają się one wraz z fazami Księżyca?
- Nów – pływ syzygijny. Słońce, Księżyc i Ziemia znajdują się w jednej linii. Grawitacyjne wpływy Słońca i Księżyca dodają się do siebie, dając najwyższe przypływy i najniższe odpływy.
- Pierwsza kwadra – pływ kwadraturowy. Księżyc i Słońce ustawione są względem Ziemi pod kątem prostym. Ich wpływy grawitacyjne nie sumują się, co daje najsłabsze pływy.
- Pełnia – pływ syzygijny. Ponownie dochodzi do ustawienia w jednej linii Słońca, Ziemi i Księżyca. Grawitacja słoneczna przyciąga wodę z jednej strony, księżycowa – z drugiej. Efekt: najsilniejsze pływy.
- Ostatnia kwadra – pływ kwadraturowy. Księżyc i Słońce znów znajdują się pod kątem prostym względem nas. Po raz kolejnych mamy do czynienia z najsłabszymi pływami.
Ludy pierwotne kierowały się fazami Księżyca, odprawiając swoje rytuały. W czasach starożytnych o wpływie Księżyca na ludzkie samopoczucie był przekonany Hipokrates, którego uważa się za ojca medycyny.
Jak się liczy miesiące
Znany nam kalendarz z podziałem na miesiące powstał wskutek obserwacji cyklu księżycowego. Ponieważ jednak cykl ten nie zgadza się z cyklem obiegu Ziemi wokół Słońca, nasi przodkowie zaczęli manipulować liczbą dni w miesiącach. Ostatecznie waha się ona od 28 do 31.
Astronomowie wyróżniają też dwa inne rodzaje miesięcy:
- miesiąc księżycowy (synodyczny) to okres pomiędzy dwiema tymi samymi fazami Księżyca – 29,5 dnia,
- miesiąc gwiazdowy (syderyczny) to okres, w jakim Księżyc przebiega pełną długość orbity względem gwiazd stałych – 27,3 dnia.
