Jeszcze nie tak dawno temu ta małpiatka była klasyfikowana w gronie gatunków wymarłych. Na szczęście okazało się, że niezwykły palczak madagaskarski (Daubentonia madagascariensis) wciąż występuje w swoim środowisku, jednak należy wyraźnie zaznaczyć, że wciąż grozi mu wyginięcie.
Palczak madagaskarski i moloch straszliwy jak równy z równym rywalizują o miano najstraszniejszego zwierzęcia. Niektórzy określają tego ssaka jako „najbrzydsze zwierzę świata”. Czy słusznie? Cóż, nie ulega wątpliwości, że aj-aj – jedyny żyjący przedstawiciel rodziny palczakowatych – to jedno z najdziwniejszych zwierząt. Nie jest tak urodziwy jak choćby cyweta afrykańska, a swoim nietypowym wyglądem rzeczywiście może napędzić niezłego stracha. Atmosferę niepokoju związanego z tą niezwykłą małpiatką dodatkowo podsycają zabobony, które narosły wokół niej na Madagaskarze – Malgasze wierzą, że spotkanie z palczakiem przynosi pecha. Dziwny jak aksolotl meksykański, wzbudzający podziw jak agama kołnierzasta – oto palczak madagaskarski, znany też jako aj-aj.
Palczak madagaskarski: występowanie
Palczak madagaskarski reprezentuje podrząd małpiatek – grupę niewielkich ssaków naczelnych, prowadzących nadrzewny tryb życia. W swoim rzędzie, jest najrzadszym i w największym stopniu zagrożonym wyginięciem gatunkiem. W 1933 roku palczaki madagaskarskie zostały uznane za wymarłe i przez długie lata ten pogląd był uznawany za właściwy. Obecność tych zwierząt ujawniono ponownie dopiero w 1961 roku.
To gatunek endemiczny, czyli występujący na ograniczonym obszarze, charakterystyczny wyłącznie dla danego miejsca lub regionu i niewystępujący nigdzie indziej. Palczaki zamieszkują przede wszystkim północno-zachodnią i wschodnią część wybrzeża Madagaskaru. Pojedyncze stanowiska tych zwierząt są zlokalizowane niemal na całej wyspie, z wyjątkiem najsuchszych terenów południowych. Zamieszkuje też wyspy należące do Republiki Madagaskaru – Aye-Aye i Nosy Mangabe.
Na swoje siedliska wybiera lasy deszczowe (pierwotne i wtórne), lasy liściaste, lasy górskie i obszary rolnicze: plantacje trzciny cukrowej, kokosów, mango i liczi. Jest też spotykany w zaroślach i namorzynach.
Palczak madagaskarski: tryb życia
Jak pozostałe małpiatki, to niezwykłe zwierzę prowadzi nocny tryb życia. Większość czasu (nawet 80 proc.) spędza na poszukiwaniu pożywienia. W ciągu dnia przebywa w gnieździe, które buduje w wysokich partiach koron drzew, splecionych lianach lub rozgałęzieniach.
Warto podkreślić, że palczak madagaskarski nie preferuje osiadłego trybu życia. W jednym gnieździe przebywa kilka dni, po czym opuszcza je i zakłada kolejne. Albo zajmuje gniazdo opuszczone przez innego przedstawiciela tego gatunku.
Mimo, że palczaki większość czasu spędzają w koronach drzew, potrafią sprawnie poruszać się po ziemi. To zwierzęta terytorialne. Przy czym warto zaznaczyć, że zakres terytorium tej małpiatki jest uzależniony od płci. Samce uznają za swój teren obszar o powierzchni 100–200 ha, natomiast samice zadowalają się mniejszą przestrzenią, najczęściej od 30 do 50 ha. W celu wyznaczenia jego granic, osobniki męskie i żeńskie ocierają się o gałęzie i w ten sposób pozostawiają na nich swój zapach. To sygnał ostrzegawczy dla innych przedstawicieli tego gatunku, komunikujący „nie wchodź, bo zostaniesz zaatakowany”.
Obserwując palczaka madagaskarskiego w jego naturalnym środowisku, można zauważyć, że zwierzę poruszające się po gałęzi stale uderza w nią trzecim palcem. To pozornie dziwne zachowanie nie jest żadnym tikiem. Nie świadczy o nerwowej i płochliwej naturze zwierzęcia. Palczak jest jedynym przedstawicielem rzędu naczelnych, który używa echolokacji do zdobywania pożywienia.
Palczak madagaskarski: odżywianie
Jadłospis palczaka madagaskarskiego jest różnorodny i składa się z ptasich jaj, niektórych grzybów, owoców, nektaru z pielgrzyma madagaskarskiego i nasion kanarecznika madagaskarskiego. Te niezwykłe ssaki często szukają też pokarmu na plantacjach liczi, mango i kokosów. Podstawowym pokarmem palczaka są jednak owady i larwy owadów, występujące w pniach drzew. Właśnie do znalezienia tej zdobyczy przydaje się wspomniany wcześniej mechanizm echolokacji.
W toku ewolucji palczaki madagaskarskie wykształciły niezwykły trzeci palec. To właśnie tej części ciała zwierzę zawdzięcza swoją nazwę. Ów palec jest znacznie dłuższy i cieńszy od pozostałych. W pokrywającej go skórze znajdują się liczne, gęsto nagromadzone zakończenia nerwowe. W trakcie szukania zdobyczy, zwierzę uderza nim w powierzchnię gałęzi z częstotliwością do 11 razy na sekundę! Wrażliwa skóra nie tłumi drgań powierzchniowych, za to umożliwia palczakowi ich rozróżnianie.
Przygotowujące się do żerowania zwierzę kieruje okazałe uszy do przodu i w ten sposób rejestruje dźwięki dochodzące z drzewa. Gdy zorientuje się, że pod nim zlokalizowany jest tunel wydrążony przez owady, zdziera zębami korę i w ten sposób dostaje się do swojej zdobyczy. Następnie wydobywa larwy cienkim środkowym palcem. Służy mu on też do oceny zawartości łupiny orzechów kokosowych, wydobywania miąższu z owoców i picia wody.
Niezwykła budowa i unerwienie trzeciego palca nie są jedynymi cechami, które wyróżniają tą wyspecjalizowaną część ciała zwierzęcia. Badania prowadzone z użyciem kamery termowizyjnej dowiodły, że w czasie, gdy palczak nie żeruje, środkowy palec jest wyraźnie chłodniejszy od pozostałych. Rozgrzewa się (o ok. 6 stopni Celsjusza) dopiero, gdy małpiatka zaczyna szukać pożywienia. Czemu służy to niezwykłe zjawisko? Najprawdopodobniej oszczędzaniu energii, choć nie można wykluczyć, że w ten sposób palczak madagaskarski ogranicza wrażliwość wyjątkowo czułych zakończeń nerwowych, gdy te nie są potrzebne.
Naukowcy nie są zgodni w kwestii mechanizmu, który doprowadza do obniżania temperatury trzeciego palca. Najprawdopodobniej odpowiadają za to rozszerzające i zwężające się tętnice. Choć nie można wykluczyć, że obniżenie ciepłoty tej części ciała wynika z charakterystycznego wygięcia palca, pod wpływem którego naczynia krwionośne mogą ulegać zagięciu blokującemu dopływ krwi do tkanek.
Palczak madagaskarski: rozmnażanie i rozwój
Sezon rozrodczy palczaków madagaskarskich trwa przez cały rok. Gdy samica jest gotowa do rozmnażania, wydaje charakterystyczne dźwięki, którymi przywołuje samca. Okres ciąży trwa od 150 do 170 dni. Po tym czasie na świat przychodzi jedno młode. Nowo narodzony osobnik pozostaje w gnieździe mniej więcej przez 60 dni. Potem zaczyna okazjonalnie je opuszczać.
Przez 14 tygodni mały palczak żywi się wyłącznie mlekiem samicy. Później pokarm płynny jest przeplatany ze stałym, przynoszonym do gniazda przez matkę. Po 7 miesiącach młody osobnik przechodzi na pokarm stały. W tym miejscu warto wtrącić ciekawostkę. Samice palczaka madagaskarskiego są jedynymi naczelnymi, u których gruczoły mlekowe znajdują się w pobliżu dolnej pachwiny.
Młody pozostaje przy matce przez ok. 2 lata, ale dojrzałość płciową osiąga dopiero między trzecim a czwartym rokiem życia. Gdy opuści gniazdo, samica ponownie jest gotowa do rozrodu. Co interesujące, osobniki płci żeńskiej mogą rozmnażać się do końca życia (palczaki madagaskarskie żyją do 23 lat).
Palczak madagaskarski: zdjęcia
Powiedzieć, że palczak madagaskarski jest osobliwym zwierzęciem, to jak nic nie powiedzieć. W całym królestwie ssaków nie jest łatwo wskazać drugie tak dziwne zwierzę. Niektórzy określają palczaka mianem dużej, wyjątkowo nieurodziwej wiewiórki, inni porównują go do dziwnego lemura. Trzeba przyznać, że jest w tym sporo racji.
Ze względu na niezwykły wygląd i specyficzne, stale rosnące siekacze (regularnie ścierane w trakcie gryzienia łupiny orzechów i kory drzew), palczaka początkowo klasyfikowano rzędzie gryzoni (w rodzinie wiewiórkowatych). Pod względem wielkości, można go porównać do kota domowego. Charakteryzuje się dość dużą głową i krótkim, lekko spłaszczonym pyskiem.
Całe ciało zwierzęcia jest pokryte grubą sierścią koloru szarego lub brązowego (na końcu dłuższych włosów można dostrzec białe zakończenia). Pysk i szyję pokrywa jasne futro. Ogon jest długi i puszysty. Obie pary kończyn palczaka madagaskarskiego są wyposażono w długie, chwytne palce, dzięki którym zwierzę może łatwo poruszać się w koronach drzew. Na obu przednich łapach zwierzęcia można łatwo zauważyć długi, smukły palec, wygięty w charakterystyczny sposób i zakończony haczykowatym pazurem. To element wspomnianego wcześniej mechanizmu echolokacji, który pomaga mu w zdobywaniu pożywienia.
Oczy palczaka madagaskarskiego robią piorunujące wrażenie. Są idealnie okrągłe i dość wyłupiaste, przez co zwierzę wygląda na wiecznie zdziwione lub zaskoczone. Te cechy i żółto-pomarańczowa barwa przekładają się na wrażenie niezwykłej przenikliwości spojrzenia zwierzęcia.
Palczak madagaskarski prowadzi nocny tryb życia, więc w celu ułatwienia widzenia, jego oczy są pokryte błoną odblaskową. Dodatkowo, jako jedyne naczelne palczaki wykształciły błonę migawkową (tzw. trzecią powiekę), która umożliwia utrzymanie wilgotności dużych gałek ocznych na stałym poziomie. Poza tym, błona chroni oczy zwierzęcia przed zanieczyszczeniem i urazami, które mogą powstać w trakcie żerowania.
Cechy palczaka madagaskarskiego:
- długość ciała – od 30 do 40 cm,
- długość ogona – od 45 do 55 cm,
- ciężar ciała – od 2,4 do 2,8 kg.
Czy określenie „najbrzydsze zwierzę świata” rzeczywiście trafnie charakteryzuje palczaka madagaskarskiego? Nie ulega wątpliwości, że to najbardziej charakterystyczny i nietypowy przedstawiciel rzędu naczelnych, ale bardziej niż „brzydki” pasuje do niego określenie „niezwykły”. Trzeba bowiem zdać sobie sprawę z tego, że dziwny wygląd zwierzęcia to efekt jego przystosowania do warunków panujących w jego środowisku naturalnym i prowadzonego trybu życia. Zdajemy sobie sprawę, że żadne słowa nie są w stanie w pełni opisać to niezwykłe pod każdym względem zwierzę. Chcesz poznać palczaka madagaskarskiego nieco dokładniej? Zachęcamy do zapoznania się ze zdjęciami prezentującymi tego fascynującego ssaka.
