Aleksandria została nazwana na cześć swego twórcy i władcy. To Aleksander Macedoński w latach 332–323 p.n.e. położył podwaliny pod kosmopolityczną, bogatą i nieomal nieśmiertelną metropolię. W starożytności nazwano ją „Aleksandrią przy Egipcie”, by podkreślić jej odrębność w stosunku do reszty Egiptu.
Aleksander sam ustalił zarys granic miasta oraz zdecydował o rozmieszczeniu poszczególnych budowli, takich jak agora, świątynie bóstw greckich itp. Wódz był też autorem podziału Aleksandrii na pięć dzielnic. Jednak Macedończyk nie miał związku ze słynną Biblioteką Aleksandryjską.
Jak powstała Biblioteka Aleksandryjska?
Prawdopodobnym budowniczym słynnej książnicy był Ptolemeusz I Soter. To jeden z generałów Aleksandra Wielkiego, założyciel dynastii Ptolemeuszy i władca Egiptu w latach 323–283 p.n.e. Aleksandria była wówczas stolicą kraju.
Ptolemeusz podjął decyzję o wybudowaniu w Aleksandrii instytutu naukowego (Muzeum Aleksandryjskie). W jego skład wchodziła także biblioteka, która była wizytówką starożytnej Aleksandrii. Mieściła się w Dzielnicy Królewskiej. Jednak dokładna lokalizacja Biblioteki Aleksandryjskiej nie jest pewna.
Biblioteka Aleksandryjska miała dwie części
Biblioteka była podzielona na dwie osobne placówki. Główny zbiór mieścił się na terenie pałacu królewskiego w Bruchejonie. Korzystać z niego mogli przede wszystkim uczeni. Byli wśród nich m.in. Archimedes, Heron i Euklides. Druga część biblioteki była dostępna publicznie i znajdowała się w świątyni Serapisa, czyli tzw. Serapejonie. Korzystali z niej mieszkańcy miasta.
Podstawę zbiorów bibliotecznych stanowić miała biblioteka Arystotelesa, zakupiona przez Ptolemeusza. Podobno wszystkie statki, odwiedzające aleksandryjski port, musiały oddać swoje zwoje, które trafiały do biblioteki, a w zamian otrzymały kopie. Na tej samej zasadzie każdy, kto wjeżdżał do Aleksandrii z jakąś księgą, musiał ją zostawić w depozycie biblioteki. Mógł ją odebrać dopiero po jej skopiowaniu.
Dzięki temu zbiory szybko rosły. Biblioteka Aleksandryjska zawierała w pierwszych stuleciach działalności ok. 200 tysięcy rękopisów. Ponad stu uczonych zajmowało się badaniem tych zbiorów, a młodzi ludzie byli przez nich zapraszani, by poznawać tajniki wiedzy.
Najsławniejsza książnica starożytności pod koniec panowania Ptolemeuszy liczyła ponoć 700 tys. zwojów. Według Strabona była to budowla otoczona portykiem, mieszcząca salę z ławami. Zwoje papirusowe przechowywano zapewne w skrzyniach.
Kto kierował biblioteką?
Biblioteka była kierowana przez zarządcę, który był też wychowawcą następcy tronu. Funkcję tę pełnili:
- Zenodot z Efezu,
- Eratostenes,
- Arystofanes z Bizancjum,
- Arystarch z Samotraki.
Przy bibliotece pracował zespół kopistów, którzy przepisywali teksty i prowadzili katalog biblioteczny. Dużą rolę w tym procesie odegrał twórca pierwszej historii literatury – Kallimach z Cyreny. To twórca pierwszego katalogu rzeczowego Biblioteki Aleksandryjskiej.
Znany obiekt Aleksandrii to Musejon
Ptolemeusz kazał wznieść świątynię muz, czyli Musejon. „Musejon stanowi część pałacu; zawiera miejsce z siedzeniami do odbywania zebrań i wielką salę, gdzie uczeni – członkowie Musejonu spożywają wspólne posiłki” – pisał Strabon.
W czasach ptolemejskich tworzyli tu literaci, lekarze, architekci, matematycy, by wymienić Kallimacha, Teokryta, Euklidesa czy Archimedesa. Członkom Musejonu zagwarantowano wyżywienie, pensje płacono z królewskiego skarbca. Aleksandria dawała im szanse rozwoju i zgłębiania tajników wiedzy.
Powstały też ogrody (botaniczny i zoologiczny), obserwatorium astronomiczne i pracownie chirurgiczne, gdzie dokonywano sekcji zwłok. Bujny rozkwit różnych dziedzin nauki był możliwy dzięki władcom występującym w roli opiekunów i sponsorów.
Mecenat umacniał ich władzę. Powstała wówczas instytucja, która nie tylko przeżyła swoich inicjatorów. Przetrwała w nazewnictwie do naszych czasów – jako „muzeum”.
Kto zniszczył Bibliotekę Aleksandryjską?
Biblioteka przy pałacu została spalona podczas zdobywania miasta przez Cezara w 47 roku p.n.e. Spłonęło wtedy kilkaset tysięcy dzieł. W tym katalog biblioteczny, bez którego nie sposób odtworzyć listy znajdujących się tam prac. Marek Antoniusz, chcąc zadowolić Kleopatrę, częściowo zrekompensował straty. Kazał przewieźć do Aleksandrii 200 tys. woluminów ze zbiorów Biblioteki Pergamońskiej.
W 273 roku Lucjusz Domicjusz Aurelian doszczętnie zniszczył pałacową bibliotekę. Do całkowitego zniszczenia biblioteki publicznej w Serapejonie doszło przypuszczalnie około 391 roku. Patriarcha Teofil Aleksandryjski otrzymał wówczas zezwolenie od cesarza Teodozjusza I na zniszczenie świątyń pogańskich. Serapejon został zburzony.
Spalenie Biblioteki Aleksandryjskiej / fot. Fine Art Images/Heritage Images/Getty Images
Natomiast biblioteka nie istniała już z pewnością w 641 roku, kiedy to Aleksandria zdobyta została przez kalifa Omara. A to jemu właśnie tradycyjnie przypisywano ten bestialski czyn.
Biblioteka Aleksandryjska stała się symbolem wiedzy i kultury, a także symbolem ulotności istnienia. Pojawiła się w filmach historycznych „Kleopatra” (1963) i „Agora” (2009).
Biblioteka Aleksandryjska dziś
Nowa Biblioteka Aleksandryjska została powołana do życia dzięki decyzji z 1974 r. Prace budowlane rozpoczęły się w 1995 roku i trwały 7 lat. Na budowę wydano łącznie ok. 220 mln dolarów.
Współczesna Bibliotheca Alexandrina / fot. Frédéric Soltan/Corbis via Getty Images
Została otwarta w 2002 r. niedaleko miejsca, gdzie stała jej poprzedniczka z czasów ptolemejskich. To centrum kulturalne Bibliotheca Alexandrina. Są tu m.in.:
- czytelnia dla niewidomych,
- dwie czytelnie dziecięce,
- ośrodki naukowo-badawcze,
- muzeum archeologiczne,
- galerie sztuki,
- planetarium,
- superkomputer.
W magazynach znajduje się 1 milion 240 tys. woluminów i miejsce na kolejne 6 mln. Kolekcja książek zawiera pozycje zakazane w innych państwach Bliskiego Wschodu. To oaza wolnej myśli w regionie, gdzie ludziom kładzie się do głów, co powinni myśleć i czego się uczyć. Na terenie biblioteki organizowane są także wycieczki dla turystów.
Źródło: archiwum NG.
