Wielkanoc to najstarsze i najważniejsze święto obchodzone przez chrześcijan. Upamiętnia męczeńską śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. O ile termin Bożego Narodzenia jest stały, o tyle Święta Wielkanocne są ruchome i wypadają między 22 marca a 25 kwietnia, o czym więcej pisaliśmy przy okazji ciekawostek o wiośnie. 

W 2023 roku Święta Wielkanocne obchodzimy 9 kwietnia (Niedziela Wielkanocna) i 10 kwietnia (Poniedziałek Wielkanocny). Polska tradycja związana ze Świętami Wielkanocnymi jest wyjątkowo bogata. Zebraliśmy najciekawsze zwyczaje wielkanocne. Prześledzimy także, skąd się wzięły i co oznaczają.

Zwyczaje wielkanocne w Polsce

  • Pogrzeb żuru
  • Palenie, topienie lub wieszanie Judasza
  • Świąteczne porządki
  • Palmy wielkanocne
  • Święcenie pokarmów
  • Wieszanie śledzia
  • Mycie twarzy wodą, w której gotowały się jaja na święconkę
  • Zasłanianie luster
  • Święcenie ognia i wody
  • Śmigus-dyngus

Pogrzeb żuru

Żur w dawnych czasach był zupą postną, spożywaną bez mięsa przez większość Wielkiego Postu. Po zakończeniu okresu wyrzeczeń w niektórych miejscach Polski istniał zwyczaj wylewania garnków z zupą na znak radości z nadejścia świąt i możliwości zmian na stole. 

Palenie, topienie lub wieszanie Judasza

Ten zwyczaj jest chrześcijańską wersją pogańskiego palenia lub topienia Marzanny. W dawnych czasach był on jednak bardziej rozbudowany. W ramach potępiania uczynku ucznia, który zdradził Jezusa, przygotowywano specjalną kukłę, którą wieszano, wleczono po ulicach i okładano tym, co było pod ręką. Zdarzały się także przypadki, że zwyczaj był „wzbogacany” o naloty na żydowskie domy, których mieszkańcy musieli się wykupywać przed wiszącą przed wejściem kukłą. Jeśli tego nie zrobili, dochodziło do pobić.

Świąteczne porządki

To fakt, że przedświąteczne porządki, a szczególnie mycie okien, są w Polsce tak powszechne, że powstają na ten temat dowcipy. Fenomen ma jednak drugie dno. Wiosenne porządki mają swój symboliczny wymiar. To okazja, by wyrzucić z domu złe zimowe duchy, choroby i smutek, a wpuścić wiosenną odnowę.

Palmy wielkanocne

Palemki katolicy święcą w Niedzielę Palmową. Dawny zwyczaj zakładał także okładanie nimi domowników. Wszystko po to, aby wygonić z nich złe duchy. Połknięcie bazi z takiej palemki miało przynosić zdrowie i bogactwo.

Święcenie pokarmów

Trudno wyobrazić sobie Wielkanoc bez święconki. Wedle tradycji w koszyku (najczęściej małym, ale kiedyś święcono także wielkie kosze) powinny się znaleźć:

  • baranek symbolizujący Jezusa,
  • mięso – symbol końca postu,
  • jajo – symbol narodzin,
  • masło – znak zamożności,
  • chrzan nawiązujący do „goryczy męki”,
  • woda – symbol życia.

Wieszanie śledzia

Ten zwyczaj ma podobny charakter, co wylewanie żuru. Postne jedzenie, którego po dłuższym czasie wszyscy mieli dość, stawało się obiektem zemsty. Za co? Za to, że zajmowało miejsce mięsa na stołach.

Mycie twarzy wodą, w której gotowały się jaja na święconkę

Poważnie, jest taki zwyczaj, zarezerwowany przede wszystkim dla pań. Kiedyś wierzono, że obmycie twarzy wodą, w której gotowały się jaja na święconkę, ma pomagać na cerę, a nawet likwidować piegi. 

Zasłanianie luster

Zapomniany dziś zwyczaj związany z Wielkim Postem, a szczególnie z Wielkim Piątkiem. Zasłonięcie lustra oznaczało wyrzekanie się wszelkiej próżności. 

Święcenie ognia i wody

To kolejne schrystianizowane tradycje pogańskie. Święcenie wody i ognia ma miejsce w Wielką Sobotę, gdy nie są odprawiane msze. Woda święcona odpędza według wiernych wszelkie zło, a poświęcenie ognia ma zapewnić bezpieczeństwo domowym ogniskom. 

Śmigus-dyngus

Znany wszystkim zwyczaj oblewania się wodą ma sporo ciekawych znaczeń. Przede wszystkim oblewano atrakcyjne dziewczęta, które mogły się „wykupić”, obdarowując chłopca pisanką. Polewanie się wodą ma także korzenie w tradycjach oczyszczania się po zimie z chorób i złych mocy. 

Zwyczaje wielkanocne na świecie 

Szwedzi pozdrawiają się słowami Glad Påsk – Wesołej Wielkanocy, Włosi kosztują colomby – wielkanocnej babki z migdałami, we Francji dzieci szukają w ogrodzie czekoladowych dzwonków i kurczaków, a Brytyjczycy uczestniczą w wyścigu turlania jajek. 

  • Dla Brytyjczyków Święta Wielkanocne oznaczają cztery dni wolne od pracy. Świętowanie rozpoczyna się bowiem w Wielki Piątek – Good Friday – i trwa do poniedziałku – Easter Monday. Jajko, symbol wiosny i nowego życia, nierozerwalnie związane z Wielkanocą na Wyspach Brytyjskich, jest bohaterem wielu zabaw zarówno wśród dorosłych Brytyjczyków, jak i tych najmłodszych. Na przykład egg rolling to zawody w turlaniu jajek, polegające na tym, aby jak najszybciej doturlać jajko do mety z nietkniętą skorupką. Popularnym zwyczajem jest również egg hunt, czyli szukanie czekoladowych jajek ukrytych w zakątkach mieszkania lub w ogrodzie.
  • We Francji Wielkanoc jest dniem spotkań rodzinnych i czasem odpoczynku. Wiele francuskich rodzin wybiera się wówczas na narty lub wyjeżdża z miasta, aby aktywnie spędzić czas. Dzieci szczególnie uwielbiają te święta i oczekują ich z niecierpliwością. W niedzielny poranek zaczyna się bowiem poszukiwanie czekoladowych łakoci – jajek wielkanocnych – oeufs de Pâques, dzwonków – cloches, kurczaków – poules i zajączków – lapins, ukrytych przez dziadków i rodziców w zakątkach mieszkania lub ogrodzie.
  • Dla Włochów Wielkanoc to przede wszystkim uroczysta msza na Placu Św. Piotra w Watykanie pod przewodnictwem papieża zakończona błogosławieństwem Urbi et Orbi. Ponieważ symbolem Wielkanocy we Włoszech jest baranek, w Niedzielę Wielkanocną na włoskich stołach króluje głównie barania pieczeń z rozmarynem i czosnkiem lub pieczone jagnię. Nie może zabraknąć także tradycyjnej włoskiej colomby – puszystej babki, nadziewanej migdałami, kawałkami czekolady, kształtem przypominającej gołębia w locie.  
  • Z kolei w Szwecji popularnym zwyczajem wielkanocnym jest Paskkaerringar, podobne do amerykańskiego Halloween. Tego dnia dziewczynki przebrane za wiedźmy, symbolizujące baby wielkanocne, stukają do drzwi mieszkań sąsiadów, aby zbierać słodycze i drobne pieniądze. Gdy się im otworzy, recytują chóralnie – Glad Påsk! czyli – Wesołej Wielkanocy!  To powitanie słychać w Szwecji podczas świąt Wielkiej Nocy z ust każdego przechodnia.

Źródło: materiały prasowe fru.pl.