Pokryty runami kamień znaleziono pod koniec 2021 roku nad jeziorem Tyrifjorden leżącym na północny zachód od Oslo. W ramach prac archeologicznych poprzedzających budowę linii kolejowej w gminie Hole naukowcy badali starożytne miejsce pochówku. Tam właśnie odkryli brązowy kawałek piaskowca o wymiarach 31 cm na 32 cm.
Czym jest kamień runiczny?
Jak się okazało, jest to kamień runiczny. Czyli kamień pokryty alfabetem runicznym, najstarszym znanym alfabetem skandynawskim. Według wierzeń runy podarował ludziom Odyn, najważniejszy i najpotężniejszy bóg w mitologii nordyckiej.
Naukowcy są przekonani, że to jedno z najstarszych – a być może najstarsze – znalezisko tego typu. Datowanie radiowęglowe kości i drewna znalezionych obok runy wykazało, że została ona stworzona między pierwszym a 250 rokiem naszej ery. Tym samym zawiera jedne z najstarszych inskrypcji runicznych, na jakie kiedykolwiek natrafiono. Ten, kto je wyrył, mógł żyć w tym samym czasie co rzymski cesarz Oktawian August.
Najstarsza znaleziona runa
Jak podało w oświadczeniu Muzeum Historii Kultury w Oslo, odkrycie to „marzenie runologów”. Czyli badaczy alfabetów runicznych i inskrypcji runicznych ze starożytnej Skandynawii.
– Dotychczas sądziliśmy, że pierwsze kamienie runiczne pojawiły się w dzisiejszej Norwegii i Szwecji około 300–400 roku naszej ery – powiedziała Kristel Zilmer, profesorka Uniwersytetu Oslo, która informowała o sukcesie norweskich archeologów na specjalnie zwołanej wczoraj konferencji. – Tymczasem okazuje się, że runy mogą być jeszcze starsze niż sądziliśmy. To unikatowe znalezisko – dodała.
Zdaniem badaczki, odkrycie pozwoli zebrać wiele informacji na temat run pochodzących z pierwszych wieków naszej ery. W tym okresie ludy germańskie miały już kontakt z Imperium Rzymskim – zarówno z jego armiami, jak i kupcami. Jedną z pochodzących z południa rzeczy, które wpłynęły na zmiany cywilizacyjne na północy, były alfabety klasyczne. „Zainspirowały one Germanów do tworzenia własnych alfabetów runicznych” – można przeczytać na stronie Muzeum Historii Kultury przy Uniwersytecie Oslo.
Jak rzeźbiono runy? Mogły do tego posłużyć końcówka noża albo igła, uważa prof. Zilmer. Powstawały nie tylko na kamieniach, ale też na przedmiotach codziennego użytku. Np. kościanych grzebykach.
Najstarsze zapisy pismem runicznym mogą pochodzić z czasów rzymskiego cesarza Oktawiana Augusta. fot. Javad Parsa
Co oznacza napis wyryty na kamieniu?
Archeolodzy nie wiedzą, co oznaczają znaki wyryte na kamieniu z Tyrifjorden. Układają się w kilka inskrypcji, które jednak nie mają żadnego lingwistycznego sensu. Być może ktoś, kto je wyrył, po prostu ćwiczył się w pisaniu.
Jednak na kamieniu jest też 8 dużych wyraźnych znaków. Po przełożeniu na alfabet łaciński tworzą słowo „idiberug”. Naukowcy nie są pewni, co ono oznacza. Przypuszczają, że może być to nawiązanie do osoby złożonej w grobie, w którym natrafiono na kamień runiczny. – Tekst może odnosić się do kobiety o imieniu Idibera, a wówczas inskrypcja znaczyłaby „dla Idibery” – podejrzewa prof. Zilmer.
Słowo może odnosić się też do pewnego rodu. „Ten, kto je napisał, mówił wczesną formą starożytnego nordyckiego języka, od którego pochodzą współczesne języki nordyckie używane w Skandynawii” – napisano na stronie muzeum.
Na konferencji, w czasie której poinformowano o odkryciu kamienia runicznego, prof. Zimler powiedziała, że jest to najbardziej sensacyjna rzecz, jaka przytrafiła się jej w życiu zawodowym.
Znalezisko będzie można obejrzeć w Oslo przez miesiąc, między 21 stycznia a 26 lutego tego roku. Zostanie pokazane w Muzeum Historii Kultury na specjalnej wystawie nazwanej „Najstarsza kamienna runa świata” (ang. The world's oldest rune stone”).
Źródło: phys.org, Guardian, Muzeum Historyczne w Oslo
