Brzegi kenijskiego Jeziora Wiktoria były kilka milionów lat temu doskonałym miejscem do życia. Jezioro zapewniało wodę pitną i dawało ochronę przed zwierzętami. A także ułatwiało polowania na te, które przychodziły do wodopoju.
Nic dziwnego, że to właśnie w pobliżu jezior i rzek naukowcy odkrywają najstarsze ślady pozostawione przez pierwszych praludzi i ich krewnych. W najnowszym numerze prestiżowego czasopisma naukowego „Science” ukazał się artykuł, który opisuje najnowsze niezwykłe znalezisko tego rodzaju. Międzynarodowy zespół naukowców pracujący na stanowisku Nyayanga w zachodniej Kenii wykopał jedne z najstarszych kamiennych narzędzi, jakie kiedykolwiek znaleziono.
Należą one do tzw. kultury olduwajskiej. Znalezisko datowane jest na ok. 2,9 mln lat. Oprócz narzędzi archeolodzy odkryli również kości hipopotamów oraz zęby trzonowe należące do parantropa.To ssak naczelny zaliczany do australopiteków, krewnych naszych przodków z rodzaju Homo.
Znalezisko nad Jeziorem Wiktoria
Zęby parantropa odkryte obok narzędzi okazały się sporą niespodzianką. – Dotychczas badacze przyjmowali, że tylko gatunki z rodzaju Homo, do którego należy również człowiek rozumny, były zdolne do wytwarzania kamiennych narzędzi – mówi paleoantropolog Rich Potts, starszy autor pracy. – Jednak znalezienie szczątków Paranthropus przy narzędziach z Nyayanga pozwala postawić fascynujące pytanie: kto je wykuł?
Kamienne narzędzia z Nyayanga / fot. T.W. Plummer, J.S. Oliver, and E. M. Finestone, Homa Peninsula Paleoanthropology Project
Narzędzia te to najprawdopodobniej najstarszy znany przykład kultury olduwajskiej. To kultura paleolitu, która, jak dotychczas przypuszczano, zaczęła się ok. 2,6 mln lat temu. Najstarsze artefakty, które jej przypisywano, pochodziły z Etiopii. Obecne odkrycie, wcześniejsze o ok. 300 tys. lat, wskazuje, że może być znacznie starsza i szerzej rozpowszechniona niż dotychczas sądzono.
Tatar z hipopotama
W skład narzędzi olduwajskich wchodziły m.in. tłuczki, surowiaki i odłupki. Okrągłe tłuczki służyły do rozgniatania jedzenia albo do walenia w kamienie w celu wytworzenia innych narzędzi. Używany do cięcia lub skrobania odłupek powstawał, gdy pod kątem uderzało się w trójkątnego surowiaka z pomocą tłuczka.
Wbrew pozorom narzędzia te były zaawansowane i dawały ich twórcom zupełnie nowe możliwości działania. – Można było nimi zgniatać lepiej niż trzonowcami słonia i ciąć lepiej niż kłami lwów – mówi Potts. – Technologia olduwajska była jak zupełnie nowy zestaw zębów, nadający się do stosowania poza organizmem. Dawała naszym przodkom dostęp do różnorodnej żywności, jaką można było wówczas zdobyć w Afryce – dodaje.
Zęby parantropa / fot. T.W. Plummer, J.S. Oliver, and E. M. Finestone, Homa Peninsula Paleoanthropology Project
Było to o tyle istotne, że opanowanie ognia udało się naszym przodkom dopiero 2 mln lat później. Twórcy narzędzi z Nyayanga żywili się wyłącznie surowymi roślinami i surowym mięsem. By łatwiej było je przeżuć, połknąć i strawić, prawdopodobnie wcześniej rozgniatali je i cięli. Mogli w ten sposób przygotować coś na kształt tatara z hipopotama.
Kości znalezione obok narzędzi
Naukowcy rozpoczęli prace na stanowisku Nyayanga w 2015 r. Od tej pory wykopali tam 330 artefaktów, prawie 1800 kości zwierzęcych oraz dwa zęby trzonowe parantropa. Wśród kości były szczątki trzech różnych hipopotamów, z nacięciami i śladami rozbijania. Obok nich były też kości antylopy – obskrobane z mięsa i kruszone tłuczakami, tak by dostać się do szpiku.
Kto używał tych narzędzi? Znalezione na stanowisku trzonowce wskazują, że ich twórcami mogły być parantropy. To rodzaj australopiteków, który z – naszej perspektywy – stanowi boczną linię ewolucyjną rodziny człowiekowatych. Odkrycie sugeruje, że z pierwszymi kamiennymi narzędziami mogły eksperymentować różne grupy praludzi, rozwijając je i ulepszając.
Najstarsze narzędzia kamienne
Najstarsze narzędzia kamienne, jakie kiedykolwiek znaleziono, mają 3,3 mln lat. Pochodzą również z Kenii, ze stanowiska Lomekwi 3 nad brzegiem Jeziora Rudolfa. Wytwarzane były w najprostszy możliwy sposób: przez uderzanie kamieniem w dużą, płaską skałę służącą za kowadło.
W porównaniu z nimi wykucie narzędzi olduwajskich wymagało użycia bardziej skomplikowanej techniki. Trzeba było przytrzymać jedną ręką kamień i uderzyć w niego tłuczkiem pod odpowiednio dobranym kątem i z odpowiednią siłą, tak by powstał odłupek. Narzędzia te rozpowszechniły się w Afryce, znajdowano je również w dzisiejszej Gruzji i Chinach. Zastąpiły je dopiero o wiele bardziej zaawansowane pięściaki, w których tworzeniu mistrzem okazał się Homo erectus.
Źródła: EurekAlert, Science.
