Uważni piechurzy z całą pewnością zauważyli, że wraz ze wzrostem wysokości, roślinność staje się coraz niższa i uboższa. Ta zależność wynika z faktu, że w górach panują różne warunki klimatyczne, a wraz ze zmianą klimatu, zmieniają się także piętra roślinności. Im wyżej, tym zimniej, więc naturalne jest, że następuje zmiana skupisk roślin na takie, które są lepiej przystosowane do życia w danych warunkach.
Piętra roślinności w górach
Najniżej położone, bo do wysokości od 600 do 700 m n.p.m., jest pogórze. Typowa roślinność górska praktycznie tam nie występuje. Dominują wielogatunkowe lasy mieszane, w których występują m.in. jodły, dęby, graby i lipy. Można też zaobserwować tam obecność pól uprawnych, sadów, łąk i pastwisk.
Do wysokości 1200–1250 m n.p.m. rozpościera się regiel dolny. Przeważają tam lasy bukowe z domieszką jodły i świerku.
Regiel górny to piętro znajdujące się na wysokości do 1550 m n.p.m. Dominującą pozycję zajmuje tam świerk, ale w niewielkich ilościach występuje także jodła i buk. Bardziej urozmaicona jest górna granica lasu, gdzie można spotkać wierzbę śląską, jarzęba nagiego i brzozę karpacką.
Tuż nad reglem górnym, krajobraz zmienia się nie do poznania. Do wysokości 1850 m n.p.m. rozpościera się piętro kosodrzewiny. Jak wskazuje na to sama nazwa, porasta je kosodrzewina, czyli sosna górska. Wraz z postępem wysokości, gatunek ten ulega skarłowaceniu i przestaje występować w zwartych skupiskach.
Hale (czyli piętro alpejskie) osiągają wysokość do 2300 m n.p.m. Występująca tam roślinność to przede wszystkim łąki górskie, które są gęsto porośnięte trawami. Kwitną tam także zioła i krzewinki, a w niektórych miejscach można natrafić na karłowate wierzby.
Powyżej 2300 m n.p.m. rozpoczynają się turnie, czyli piętro subniwalne. Panuje tam ostry klimat, a podłoże jest w większości skaliste. To przekłada się na wyraźne zubożenie różnorodności roślinnej. Rosną tam przede wszystkim mchy, porosty i niskie trawy.
Najwyższe górskie piętro – śnieżne (niwalne) – zaczyna się na wysokości 3000 m n.p.m. To kraina wiecznego śniegu i lodowców, w której nie występuje już żadna roślinność.
Znamy już poszczególne piętra roślinności w górach. Teraz przyjrzyjmy się z bliska kilku interesującym gatunkom. Oto rośliny górskie.
Brzoza karpacka
Zestawienie obejmujące najciekawsze rośliny w górach otwiera równie piękny, jak rzadki krewniak brzozy omszałej. Brzoza karpacka to krzew lub niewysokie drzewo, które może osiągać do 8 m wysokości. Cechą charakterystyczną tej rośliny jest 5 par nerwów bocznych na liściu (liście gatunku typowego mają od 7 do 9 par). Ma też ciemniejszą korę.
Karpacka odmiana brzozy występuje w górach Europy, od Pirenejów do Karpat. W Polsce można ją podziwiać w Tatrach i Sudetach (m.in. w Górach Stołowych, Karkonoszach i Górach Izerskich). Gdzie szukać? Najlepiej w obszarze górnej granicy lasu, w pobliżu potoków. Występuje w rozległych krzewowiskach, ale często można trafić także na osobniki rosnące pojedynczo.
Pierwiosnek maleńki
Pierwiosnek maleńki / fot. Ewald Gabardi, Wikimedia Commons, CC-BY-SA-3.0
Kwiaty w górach? Tak, jest ich całkiem sporo. Jednym z najciekawszych gatunków jest pierwiosnek maleńki. To drobna bylina, która osiąga wysokość do 5 cm. Charakteryzuje się łopatkowymi lub klinowanymi liśćmi, które zbierają się w różyczki. Kwiaty mają kolor fioletowo-różowy lub purpurowy.
Pierwiosnki maleńkie rosną w górach Europy Środkowej i Południowej, od piętra kosodrzewiny do turniowego. Można je wypatrzyć w naskalnych murawach i na skałach. W Polsce występują w Tatrach i Karkonoszach. Warto zaznaczyć, że pierwiosnek maleńki to chroniony kwiat górski (podlega ochronie ścisłej).
Sasanka alpejska
Sasanka alpejska / fot. böhringer friedrich, Wikimedia Commons, CC-BY-SA-2.5
Kolejny piękny kwiat górski na naszej liście. Sasanka alpejska osiąga do 35 cm wysokości, z czego ok. 30 cm stanowi łodyga. Stosunkowo duże kwiaty (do 5 cm średnicy) charakteryzują się białym kolorem z niezbyt wyraźnym fioletowym znamieniem (w spodniej części). Liczne pręciki i słupki mają barwę żółtą.
Gatunek ten występuje w górach Europy Środkowej i Południowej, rośnie też na Kaukazie. Jej naturalnym obszarem jest piętro kosodrzewiny i halne. W Polsce stanowiska sasanki alpejskiej są zlokalizowane wyłącznie w Karpatach (w Tatrach i na Babiej Górze) i Sudetach (w Górach Izerskich i Karkonoszach). Gatunek nie jest zagrożony wyginięciem, jednak ze względu na nieliczne stanowiska, podlega ochronie.
Sosna górska
Sosna górska / fot. Haeferl, Wikimedia Commons, CC-BY-SA-3.0
Czas na najbardziej charakterystyczną roślinę piętra kosodrzewiny. Sosna górska (kosodrzewina, kosodrzew, kosówka właściwa) to krzew lub drzewo iglaste z rodziny sosnowatych, osiągające do 3,5 m wysokości. Charakteryzuje się niskim, płożącym pniem z ciemnoszarą korą. Ma masywne gałęzie, które wznoszą się, rosną na boki lub płożą po ziemi. Igły sosny górskiej nieco różnią się od tych, w które wyposażona jest sosna zwyczajna. Są nieco krótsze i wyraźnie sztywniejsze.
Gatunek ten występuje w górach Europy Środkowej i Południowej. W zachodnioeuropejskich pasmach można natomiast spotkać sosnę hakowatą, która jest podgatunkiem kosodrzewiny. W Polsce w stanie dzikim występuje w Tatrach, Sudetach, na Babiej Górze i Pilsku. Pojedyncze stanowiska kosodrzewiny można też odnaleźć na Romance Policy i na szczycie Czyrńca. Jeszcze w latach 90. XX wieku, reliktowe stanowisko sosny górskiej było zlokalizowane w rezerwacie przyrody Kornuty (Beskid Niski). Drzewo podlega ochronie gatunkowej.
Czeremcha skalna
Kolejny interesujący gatunek górskiej flory w naszym zestawieniu to czeremcha skalna. Niewielki krzew osiąga do 3 m wysokości. Charakteryzuje się szeroką koroną o jajowatym kształcie i zwisającymi gałęziami. Jej jasnozielone liście mają eliptyczny kształt.
Gatunek ten występuje przede wszystkim w północnej części Skandynawii i europejskich górach: w Alpach, Wogezach, Karpatach Zachodnich, Wschodnich i Południowych oraz w Karkonoszach. Najłatwiej spotkać ją w umiarkowanie nasłonecznionych obszarach piętra regla górnego i kosodrzewiny. W Polsce jest gatunkiem rzadkim. Stanowiska czeremchy skalnej są zlokalizowane w Tatrach (na Długim Giewoncie), Bieszczadach (na Wielkiej Rawce, Małej Rawce, Kamiennej i w dolinie potoku Litmirz), Karkonoszach (w Małym Śnieżnym Kotle i Kotle Łomniczki).
Różeniec górski
Różeniec górski / fot. Ludwik Polak, Wikimedia Commons, CC-BY-SA-4.0
Rośliny górskie mają interesujących przedstawicieli także w rodzinie gruboszowatych. Różeniec górski, tworzący bujne kępy, osiąga wysokość do 40 cm. Charakteryzuje się grubymi, poskręcanymi kłączami, mięsistymi liśćmi, które w dolnej partii mają jajowaty kształt, a w górnej – lancetowaty. Mają też drobne, czerwone lub żółte kwiaty.
Roślina występuje w Ameryce Północnej, Europie i Azji. W Polsce można spotkać ją wyłącznie w Sudetach i Karpatach. Warto wspomnieć, że przez ludy eurazjatyckie różeniec górski już w dawnych czasach był używany jako roślina lecznicza. Roślina także dziś ma zastosowanie w ziołolecznictwie.
Jastrun okrągłolistny
W górach występują też ciekawi przedstawiciele rodziny astrowatych. Jednym z nich jest jastrun okrągłolistny. Osiąga od 30 do 75 cm wysokości. Charakteryzuje się prostą, wzniesioną łodygą (najczęściej pojedynczą, ale nie jest to regułą) z różyczkowymi liśćmi i zebranymi w koszyczek kwiatami. Brzeżne kwiaty języczkowate mają biały kolor, natomiast wewnętrzne rurkowe – żółty.
Roślina występuje w Bośni i Karpatach. Rośnie od piętra regla górnego do kosodrzewiny. W Polsce jest gatunkiem pospolitym i można spotkać ją we wszystkich pasmach Karpat. Najliczniejsze siedliska jastruna okrągłolistnego są zlokalizowane w Tatrach.
Sit skucina
Sit skucina / fot. Opioła jerzy, Wikimedia Commons, CC-BY-SA-3.0
Kolejny interesujący gatunek w zestawieniu rośnie nieco wyżej niż pozostałe. Sit skucina, przedstawiciel rodziny sitowatych, to typowa roślina wysokogórska. Jej cienkie, bezlistne łodygi (niektóre okazy mają szydlaste podsadki jedynie pod kwiatostanem) osiągają wysokość do 10 do 30 cm. Kwiaty rosną na krótkich szypułkach przy łodydze.
Sit skucina występuje w niemal wszystkich górach Europy. Najlepiej czuje się w piętrze hal i turni, ale może też zajmować wolne miejsca w kosodrzewinie. Na halach tworzy obfitą murawę, kępki rośliny można zaobserwować także na skałach. W Polsce rośnie w Tatrach, Sudetach i na Babiej Górze.
Modrzyk górski
Modrzyk górski / fot. Teun Spaans, Wikimedia Commons, CC-BY-SA-3.0
Nasze zestawienie zamyka roślina z rodziny astrowatych. Modrzyk górski, bo o tym gatunku mowa, osiąga do 150 cm wysokości. Jego łodyga jest prosta i gruba, u większości okazów – czerwono nabiegła. Skrętoległe liście mają lirowaty kształt. Kwiatostan ma postać wzniesionych koszyczków, które na szczycie łodygi zbierają się w przypominającą grono wiechę. Otacza je okrywa składająca się z zielonych listków. Korona ma niebiesko-fioletową barwę, a u nielicznych osobników – białą lub różową.
Modrzyk górski rośnie w górach Europy Środkowej i Północnej. W Polsce występuje pospolicie w Karpatach i Sudetach, w piętrach regla górnego i kosodrzewiny.
